democratie
lijstduwer: nepkandidaat
Een lijstduwer is een persoon die zich namens een politieke partij op een onverkiesbare plek op de verkiezingslijst laat zetten (meestal onderaan) maar die absoluut niet in de Kamer, gemeenteraad, Provinciale Staten of het Waterschap wil en zal plaatsnemen. De reden dat politieke partijen dit doen is omdat die persoon naar verwachting veel stemmen zal trekken, vanwege zijn/haar populariteit of bekendheid.
Het gaat dus om iemand die zich op een verkiezingslijst laat zetten maar niet gekozen wil worden. Op z’n zachts gezegd zou dit als misleiding kunnen worden gezien. In feite is het kiezersbedrog in de zuiverste vorm.
lijstduwers zijn reklamelokkers: je krijgt zelden wat wordt voorgehouden
‘Lijstduwers zijn nepkandidaten’, vindt de Leidse hoogleraar Politiek Gedrag en Kiezersonderzoek Joop van Holsteyn. Hij stoort zich al jaren aan het fenomeen lijstduwer.
‘Laat je dan niet op een kandidatenlijst zetten als je geen kandidaat wilt zijn. Het heet niet voor niets kandidatenlijst.’ Hij vindt dat er niet ‘lichtzinnig’ mee mag worden omgesprongen.
Als een (populair of bekend) politicus zijn steun voor zijn eigen partij wil laten blijken, zijn daar natuurlijk allerlei andere mogelijkheden voor.
Als lijstduwers nepkandidaten zijn is er sprake van het voorhouden van een optie aan de kiezer die niet bestaat. Dat noemen we kiezersbedrog.
Dat partijen bij het zoeken naar kandidaten niet slechts op hun lijsttrekker letten, is verklaarbaar. Steeds meer kiezers brengen tenslotte hun stem uit op een andere kandidaat dan de lijsttrekker. Bij Kamerverkiezingen is de toename van deze voorkeurstemmen aanzienlijk: tegenwoordig stemt ongeveer een op elke vier à vijf kiezers bij Kamerverkiezingen niet op de nummer één van de lijst. Bij gemeenteraadsverkiezingen is de hoeveelheid voorkeurstemmen nog groter: bijna de helft.
Overigens is er nauwelijks een zware reden voor het werken met lijstduwers, stellen de onderzoekers Joop van Holsteyn en Marijn Nagtzaam, die de betekenis onderzochten en het effect van lijstduwers. „Het deugt vaak niet en het werkt meestal niet.” Zij komen uit op 2% voorkeursstemmen op lijstduwers, enkele uitschieters daar gelaten. De conclusie is, dat ook uit electorale overwegingen, het gebruiken van een lijstduwer niet nodig is.
Bekende Nederlanders op de kieslijsten laten zich lenen als reclamezuil voor hun partij, meer niet.
Kortom, het deugt niet en het werkt ook niet. Daarmee is het verschijnsel lijstduwer op beknopte wijze samengevat. Partijen trekken zich daarvan echter weinig aan. Het advies van de onderzoekers, stem vooral op wie je wenst te stemmen, maar doe het op een echte kandidaat en laat je niet verleiden door nepkandidaten vermomd als lijstduwers, is niet voldoende om het vertrouwen van de kiezer in de politiek te herstellen. Als het niet deugt, moeten het worden afgeschaft.
Sociaal & Groen voorstel lijstduwers
Ter voorkoming van misleiding door partijen door gebruik te maken van lijstduwers wenst Sociaal & Groen dat iedere kandidaat vooraf verklaart zijn gekozen zetel ook daadwerkelijk in te nemen op straffe van verdere uitsluiting van het passief kiesrecht. Deze handelwijze kan tenslotte beschouwd worden als misbruik van dit recht.
Volksvertegenwoordiger zijn is een voornaam ambt, waarmee niet lichtzinnig mag worden omgesprongen. Lijstduwers doen dat helaas wel. Zij zeggen op te gaan voor dat ambt, maar ze jokken. Als we het vertrouwen in de politiek willen herstellen, moeten we dit soort vertrouwen-ondermijnende en nergens voor de samenleving dienende misleiding, stoppen.
Strikt genomen is het bedrog, maar ik til er niet zo zwaar aan. Iemand die zich lijstduwer noemt, geeft daarmee openlijk aan dat hij niet de politiek in wil. En dat weet iedereen. Ik betwijfel de conclusie dat het niet werkt omdat maar 2% naar de duwer blijkt te gaan. Dat is juist het bewijs dat de kiezer weet dat stemmen op de duwer geen zin heeft. Ik heb ook nog nooit gehoord dat een ‘bekende’ zelfverklaarde lijstduwer met voorkeurstemmen gekozen werd (het kan dat ik wat gemist heb).
Het gaat mij om een breder beeld: herstel van vertrouwen in de politiek. Klein of niet, het is verlakkerij en we moeten alles dat dat beeld ondersteunt, vermijden. Oud-burgemeester Job Cohen was in 2015 lijstduwer voor de PvdA bij de waterschapsverkiezingen. Hij stond op een onverkiesbare 20ste plek, maar werd met 6.000 voorkeursstemmen gekozen. Toch nam hij zijn zetel niet in. Het kwam hem op forse kritiek te staan, onder meer van hoogleraar Joop van Holsteyn. Op Radio 1 zei Cohen dat hij daar achteraf spijt over heeft. ,,Iemand wees mij erop dat ik als burgemeester van Amsterdam er schande van heb gesproken toen Frits Bolkestein als lijstduwer van de VVD in de Amsterdamse raad was gekozen maar zijn zetel niet innam. Ik had consequent moeten zijn.” Het is idd vaker gebeurd. Daar sta je dan als kiezer.
Faeryn van den Berg schrijft:
Er zijn voorbeelden van lijstduwers die hun zetel opgeëist hebben, wat hen goed recht is. en ik vind het een mooie functie voor mensen met een groot bereik om zich in te zetten voor de samenleving. Vaak hebben lijstduwers een uitgesproken mening waar kiezers zich in kunnen herkennen, maar niet per se de expertise of ambitie om politiek te bedrijven. En als je dat onverantwoordelijk vindt, is het je democratisch recht om op iemand anders te stemmen.
Faeryn, ik zie niet in dat mensen die vooraf aangeven zich niet in te willen zetten voor de gemeenschap zich inzetten voor de gemeenschap als lijstduwer. Uit onderzoek blijkt dat lijstduwers juist geen expertise in politiek hebben, zoals bekende acteurs, sporters, zangers enz. Het lijstduwerschap is een reklamezuil, een lokker, zonder inhoud. Bovendien zou eventuele expertise juist niet ter beschikking komen. Tenslotte: het gaat natuurlijk niet om de mogelijkheid om niet op een lijstduwer te stemmen, maar om de volksverlakkerij.