Social media hervormen - Sociaal & Groen

samenleving

Juist informatie- en communicatiebronnen kunnen niet ten prooi vallen aan ongegeneerd hyperkapitalisme en winstmaximalisatie. Ironisch genoeg kunnen de Zuckerbergs van deze wereld met hun manipulatie en beïnvloeding ook die autonome waarden en regulatie naar hun hand zetten.

middelgrote versie

Begrip social media
Social media is een verzamelbegrip voor online platformen waar gebruikers hun gecreëerde content delen en met elkaar communiceren. De meest bekende social media platformen zijn Facebook, X (voorheen Twitter), LinkedIn, Instagram en TikTok. Elk platform heeft zijn eigen unieke karakter en doel.

Het kapitalistische ideaal blijkt diefstal, graaien, ontwrichtend, misleidend en onrechtmatige macht
Onder het mom van een utopisch ideaal, namelijk een wereld waarin iedereen verbonden is, waar vrijheid van meningsuiting geldt, iedereen een stem heeft en de overheid geen rol toekomt, probeerden de Mark Zuckerbergs van deze wereld ons hun verdienmodel te verkopen. Het web is een groot informatiesysteem, een onuitputtelijke database waar je ongegeneerd kunt ‘inkopen’ zonder te betalen. Diefstal van persoonlijke data.

Gaandeweg kwamen er steeds meer signalen waaruit blijkt dat dit kapitalistische ‘ideaal’ geen stand houdt, niet ongereguleerd kan bestaan zonder de samenlevingen te ontwrichten. Ieder verdienmodel moet ze zich verhouden tot bepaalde waarden die al in de samenleving aanwezig zijn. Juist informatie- en communicatiebronnen kunnen niet ten prooi vallen aan ongegeneerd hyperkapitalisme en winstmaximalisatie. Ironisch genoeg kunnen de Zuckerbergs van deze wereld met hun manipulatie en beïnvloeding ook die autonome waarden en regulatie naar hun hand zetten.

Om regulering door overheden voor te blijven, en vanwege de constante negatieve berichtgevingen, zijn sociale mediabedrijven steeds meer gaan zelfreguleren. Dat is zichtbaar aan het instellen van een ethische commissie of het verwijderen van accounts. Maar daarmee laten ze vooral zien hoe machtig ze eigenlijk zijn. Trump werd verbannen op Facebook en Twitter. Hij heeft een bereik van 80 miljoen volgers, maar alleen de eigenaar van Facebook of X heeft de macht hem met een druk op een knop af te sluiten.

Achterliggende problematiek
In de afgelopen decennia heeft de opkomst van social media een ware revolutie teweeggebracht in de manier waarop we met elkaar communiceren.

Via social media kunnen we op verschillende manieren communiceren en contacten leggen. We hoeven bijvoorbeeld de deur niet meer uit om de liefde van ons leven te vinden, bij te praten met familie waar ook ter wereld of te discussiëren met collega’s over werk of politiek. Hoewel dit allemaal klinkt als een enorme vooruitgang, heeft social media naast positieve, helaas ook ernstige negatieve effecten op de manier waarop we met elkaar omgaan. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan sociale isolatie, stalken, dreigen en cyberpesten. De risico’s van misbruik zijn evident en blijken gevaarlijk.

Democratieën zijn vatbaarder voor manipulatie via sociale media door autocraten dan dat autocratieën vatbaar zijn voor manipulatie vanuit democratieën.

Het grootste doel van een online platform is om de bezoeker te blijven boeien. Want dan zien ze meer advertenties, wat weer geld oplevert voor het platform.

Sociale media worden met recht de vierde macht in onze democratie genoemd. Zij zijn niet slechts een platform waar wij als burgers onze data met elkaar delen, maar beïnvloeden ons via hun geheimzinnige algoritmes op indringende wijze. Ons wereldbeeld, onze normen en waarden, onze politieke voorkeuren, ons gedrag en zelfs onze emotionele toestand hangt tegenwoordig af van wat wij in de sociale media zien, lezen en horen.

De groeiende afhankelijkheid van social media brengt aanzienlijke risico's met zich mee in meerdere opzichten. Als we de doorgeschoten polarisatie in de wereld bezien, opvallend parallel lopend aan de start en ontwikkeling van social media, is ingrijpen urgent.

Nadelen

1. 1. Machtsconcentratie bij enkele particuliere miljardairs
  2. Privacy en manipulatie
  3. Sociologische schadelijke neveneffecten
  4. Desinformatie (nepnieuws)
  5. Criminaliteit (o.a. door anonimiteit)
  6. Verslavend
  7. Ontwrichting door buitenlandse autocratieën

1 Machtsconcentratie bij paar particuliere miljardairs
stekker eruit Doordat social mediabedrijven zo veel weten over de interesses en het zoekgedrag van hun gebruikers, stemmen ze daar ook hun algoritmes op af. Als gebruiker heb je dat niet in de gaten, maar niet iedereen krijgt hetzelfde te zien op hun tijdlijn. Gebruikers zien alleen maar berichten binnenkomen die aansluiten bij hun politieke voorkeur, hun persoonlijke overtuigingen en hun ideeën over de wereld. Ze zitten dan in een filterbubbel.

2 Privacy

Algoritmes en netwerk Alles wat op social media wordt geplaatst, vormt een permanente digitale voetafdruk. Toekomstige werkgevers en anderen kunnen deze informatie vinden en evalueren, wat gevolgen kan hebben voor iemands reputatie.

Als je iets via social media deelt, kunnen anderen het weer met anderen delen. Iedereen kan dat bericht lezen, terwijl het de meeste mensen helemaal niets aangaat.

3 Ernstige sociologische gevolgen

Het gebruik van sociale media heeft ontegenzeggelijk invloed op de manier waarop met name jongere generaties communiceren en sociale interacties aangaan. Verschillende onderzoeken wijzen op een verband tussen intensief gebruik van sociale media en verhoogde gevoelens van sociale angst of ongemak bij face-to-face communicatie.

4 Desinformatie

desinformatie

Desinformatie verspreidt zich snel op social media. Valse informatie, geruchten en nepnieuws kunnen leiden tot misverstanden, verwarring en zelfs invloed hebben op maatschappelijke gebeurtenissen.

Berichten die onjuiste informatie bevatten kunnen door iedereen worden gedeeld, zonder dat een redactie het controleert. Zo gebeurt het vaak dat nepnieuws wordt gedeeld. Dit kan onschuldig zijn, maar heeft grotere gevolgen als het gaat over belangrijke kwesties zoals verkiezingen, gezondheid of veiligheid. Onder druk van onder meer adverteerders beloven bedrijven als Facebook en Twitter meer te doen om de verspreiding van nepnieuws te voorkomen.

5 Anonimiteit

anonimiteit

Mensen worden beledigd, door het slijk gehaald en er zijn dan ook al meerdere zelfmoord slachtoffers bekend die het laatste zetje op social media hebben gekregen.

De anonimiteit vormt een groot onderdeel van het probleem, vertelt cybercrime specialist bij de politie Yoanne Spoormans. Zij bevestigt dat de anonieme accountnamen een opsporingsprobleem zijn. “Er zitten mensen schuil achter die accounts, maar juridisch gezien mogen we niet altijd bepaalde groepen volgen.

Openbaar en steeds toegankelijker: jongeren die via socialmediakanalen voor allerlei criminele klussen worden geronseld. Van babbeltrucs tot cybercriminaliteit en fraude: een snelle klus is zo te vinden. Op grote schaal worden jongeren geronseld voor dit soort criminele klusjes, verleid door video's met geld en designerkleding.

6 Verslavend

Ieder social media platform doet er alles aan gebruikers zo lang mogelijk op het platform te houden. Ook als het enkel de bedoeling was snel een bericht te plaatsen ben je voor je het weet uren aan het scrollen.

Overmatig gebruik kan leiden tot productiviteitsverlies, slaapstoornissen en sociaal isolement.

7 Misbruik bedrijven

De bedrijven achter sociale media maken volop gebruik (of misbruik) van persoonlijke gegevens. Google en andere social media concerns bieden hun diensten gratis aan. Ze hoeven geen geld van de gebruikers, maar wel iets anders: informatie over je woonplaats, interesses, vriendenkring, seksuele geaardheid, koopgedrag, inkomen enzovoort.

8 Ontwrichting door buitenlandse autocratieën

Dat manipulatieve berichtgeving via sociale media op schijnbaar eenvoudige wijze samenlevingen beïnvloedt, bleek onder andere tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016. In de aanloop naar deze verkiezingen mengden Russische agenten zich in het publieke debat. Zij vermomden zich via sociale mediafora als Amerikaanse virtuele personages (Facebookaccounts). Ze hitsten Amerikaanse kiezers op om in opstand te komen tegen raciaal politiegeweld en riepen – in navolging van de brexit – op tot de afscheiding van Texas (‘texit’).

Westerse democratieën zijn kwetsbaarder voor deze vorm van beïnvloeding, terwijl dit soort beïnvloeding in autocratische landen niet lijken plaats te vinden.

Oplossingen

De problemen met social media vragen om een multidimensionale aanpak. Sociaal & Groen is voorstander van de volgende beleidskaders:

1. Regulering en beleid
Strengere regelgeving: overheden moeten wetten opstellen voor transparantie in algoritmes, bescherming van privacy en aanpak van schadelijke inhoud.
Verantwoordingsplicht: socialmediaplatforms moeten verantwoording afleggen over hun impact op de samenleving, bijvoorbeeld via audits of sancties bij overtredingen.

2. Educatie en bewustwording
Digitale geletterdheid: onderwijsprogramma's om gebruikers bewust te maken van misinformatie, algoritmische beïnvloeding en online onveiligheid.

5. Gezond gebruik stimuleren
Mindful ontwerpen: platforms kunnen functies zoals eindeloze scroll of pushmeldingen beperken om verslaving tegen te gaan.

6. Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid
Samenwerking met factcheckers: striktere samenwerking met onafhankelijke organisaties om misinformatie te bestrijden.

7. Nationaliseren

Publiekelijk platform: digitale communicatie is een nutsvoorziening. Het komt in de plaats van bellen en de post.

Concrete maatregelen; voorstellen van Sociaal & Groen

1. Opheffen anonimiteit
Iedereen die een account aanmaakt moet zich legitimeren en een account kan alleen de eigen volledige naam bevatten.

2. Bewustwording door scholing
In het onderwijs moet in het vak burgerschap of maatschappijleer onderwezen worden in de gevaren en het gebruik van social media.

3. Recht op verwijdering
Iedere gebruiker moet het recht krijgen de door hem geplaatste informatie te kunnen verwijderen, zonder toestemming van de eigenaar van het platform.

4. Afschaffen cookies-‘terreur’
Bedrijven en criminelen willen bestanden (‘cookies’) op telefoons en pc’s van gebruikers zetten om allerlei privé-informatie te verzamelen en die te verkopen.

5. Algoritmeverbod
Het indelen in bubbels teneinde de advertentieopbrengsten te optimaliseren dient geen enkel maatschappelijk belang.

6. Nepnieuws weren en duiden
Meningsvrijheid brengt met zich mee dat mensen mogen zeggen wat ze willen, ook al is het verzonnen. Daarom moeten socialmediaplatforms toezien op de waarheid van berichten langs objectieve lijnen.

7. Verplichte keuzes advertenties
Als je niet betaalt voor het product, dan ben je zelf het product. Maar daar heeft niemand voor kunnen kiezen.

Sociaal & Groen is voor een keuzemogelijkheid: gratis gebruik maar dan advertenties accepteren, of betaald gebruik zonder advertenties en algoritmes.

8. Betaald krijgen voor informatieverstrekking
Geen enkel bedrijf betaalt niet voor zijn inkoop. Behalve socialmediaplatforms. Die stelen hun inkoop, omdat gebruikers niet weten dat hun informatie ingewonnen wordt en verkocht.

Sociaal & Groen wil dat er een keuzemogelijkheid komt: of de gebruiker krijgt betaald voor het gebruiken van zijn informatie en vooral welke (surfgedrag, seksuele voorkeur, enz.) of, iedere vorm van gebruik, opslag en doorverkoop is verboden.

9. Social media voor jongeren
Social media moet niet langer meer toegankelijk zijn voor kinderen onder de 16 jaar. Omdat social media wel degelijk een eigentijds communicatiemiddel zijn, ook voor kinderen onder de 16 jaar, moet er een apart platform komen voor kinderen (onder de 16 jaar), waar algoritmes, verslavingselementen, geweld en commercie zijn verboden. Tevens moet en een dagelijks maximum van drie uur ingebouwd worden en de mogelijkheid van ouders om die tijd in te korten. Reels (filmpjes) waar geweld in voorkomt mag niet zichtbaar zijn voor kinderen onder de 16 jaar.

10. Verbod op contacten (vrienden) censuur
Facebook keurt goed of af als een gebruiker met iemand in contact (“vrienden”) wil komen. Als een gebruiker een contactverzoek van een gebruiker plaatst bij een andere gebruiker en Facebook dat niet goed vindt verschijnt de melding “volgens ons ken je deze gebruiker niet” en is het contact niet mogelijk. Deze censuur moet worden verboden.

11. Recht op wissen van eigen gegevens
Iedere gebruiker heeft het recht zijn eigen geplaatste content te verwijderen.

12. Nutsvoorziening
In de moderne maatschappij zijn social media niet meer weg te denken uit het dagelijks leven van miljarden mensen. Net zoals bellen en de post een nutsvoorziening is, is internet en social media dat ook, daarvoor in de plaats gekomen. Nutsvoorzieningen horen niet volledig in private handen, zeker niet in handen van een persoon.

uitgebreide versie

Het kapitalistische ideaal blijkt diefstal, graaien, ontwrichtend, misleidend en onrechtmatige macht
Onder het mom van een utopisch ideaal, namelijk een wereld waarin iedereen verbonden is, waar vrijheid van meningsuiting geldt, iedereen een stem heeft en de overheid geen rol toekomt probeerden de Mark Zuckerbergs van deze wereld ons hun verdienmodel te verkopen. Het web is een groot informatiesysteem, een onuitputtelijke database waar je ongegeneerd kunt ‘inkopen’ zonder te betalen. Diefstal van persoonlijke data.

Dat de maatschappelijke effecten van sociale media groot zijn, staat buiten kijf. Naar aanleiding van het Cambridge Analytica-schandaal onderzocht Dr. Brahim Zarouali, universitair docent persuasive communication aan de Universiteit van Amsterdam, politieke beïnvloeding via gepersonaliseerde advertenties. Samen met een team van onderzoekers bouwden ze een app, die op dezelfde wijze werkte als de bestaande social media platforms. Ze lieten op basis van die karaktereigenschappen gerichte politieke advertenties zien. En die bleken een stuk effectiever te zijn dan een niet-gepersonaliseerde advertentie.

Zarouali is van mening dat er wettelijke regulering nodig is om onethische praktijken aan banden te leggen. Om regulering door overheden voor te blijven, en vanwege de constante negatieve berichtgevingen, zijn sociale mediabedrijven steeds meer gaan zelfreguleren. Dat is zichtbaar aan het instellen van een ethische commissie of het verwijderen van accounts. Maar daarmee laten ze vooral zien hoe machtig ze eigenlijk zijn. Trump werd verbannen op Facebook en Twitter. Hij heeft een bereik van 80 miljoen volgers, maar alleen de eigenaar van Facebook of X heeft de macht hem met een druk op een knop af te sluiten.

Achterliggende problematiek
In de afgelopen decennia heeft de opkomst van social media een ware revolutie teweeggebracht in de manier waarop we met elkaar communiceren. Social media platforms hebben de wereld verbonden op een manier die voorheen ondenkbaar was.

Sociale media dringen als geen ander medium door tot in de haarvaten van de maatschappij, met name in open maatschappijen, ofwel democratische politieke systemen, zoals in West-Europa en Noord-Amerika. De risico’s van misbruik zijn evident en blijken gevaarlijk.

Democratieën zijn vatbaarder voor manipulatie via sociale media door autocraten dan dat autocratieën vatbaar zijn voor manipulatie vanuit democratieën. Autocraten kunnen immers één helder narratief gebruiken, terwijl een democratie juist door haar openheid, transparantie en pluriformiteit een beïnvloedbaar en wispelturig karakter heeft. De democratie moet zich tegen deze manipulaties wapenen door haar eigen waarden te benadrukken, de bedoelingen van autocraten te ontmaskeren en regulerend te handelen. Maar als je door de platforms in een bubbel bent geplaatst, heeft dat weinig effect.

Hoewel het kan lijken dat je via social media allerlei mensen en meningen tegenkomt, blijft het in de praktijk beperkt tot je vaste kringen. Hierdoor krijg je vooral content te zien die jouw wereldbeeld bevestigen. Je komt minder in contact met andere meningen. Dit kan leiden tot polarisatie, ook in de niet-digitale wereld. Een deel van de ‘filterbubbel’ wordt veroorzaakt doordat je zelf kiest om mensen te volgen die vergelijkbare interesses en overtuigingen hebben. De social mediaplatformen versterken dat vervolgens door daar hun algoritmes en suggesties op te baseren.

Het grootste doel van een online platform is om de bezoeker te blijven boeien. Want dan zien ze meer advertenties, wat weer geld oplevert voor het platform. Een manier om ervoor te zorgen dat de bezoeker blijft scrollen op een bepaald sociaal medium is door vooral opzienbarende content te laten zien, zoals spannende of bizarre video’s. Dat scoort beter dan genuanceerde artikelen. Je krijgt dus vaak een wereldbeeld te zien dat een overdrijving is van de werkelijkheid.

Liesbeth Hop, algemeen directeur Nationale Academie voor Media en Maatschappij schrijft op LinkedIn: Sociale media worden met recht de vierde macht in onze democratie genoemd. Zij zijn niet slechts een platform waar wij als burgers onze data met elkaar delen, maar beïnvloeden ons via hun geheimzinnige algoritmes op indringende wijze. Ons wereldbeeld, onze normen en waarden, onze politieke voorkeuren, ons gedrag en zelfs onze emotionele toestand hangt tegenwoordig af van wat wij in de sociale media zien, lezen en horen. Sociale media confronteren ons voornamelijk met extreme en sensationele berichten van gelijkgestemden en dat levert een gevaarlijke polarisatie op in de maatschappij. Een groeiende groep mensen gelooft hierdoor, niet gestoord door enige kennis van de werking van algoritmes, in allerlei complottheorieën en stoken elkaar steeds verder op. Aangezien deze mensen een sterke tunnelvisie ontwikkelen en alleen nog maar in hun eigen waarheid geloven, is het moeilijk of zelfs onmogelijk hen op andere gedachten te brengen. Als gevolg daarvan vinden ook veel protesten en rellen hun oorsprong in sociale media, waar groepen met elkaar deze acties voorbereiden. Het wordt daarom tijd dat wij onze naïviteit achter ons laten en de macht van sociale media onder de loep nemen.

Facebook heeft beloofd om fact checkers in te huren om nepnieuws te weren van het netwerk. Ook wil het gehoor geven aan wettelijke voorschriften om hate speech te verwijderen en om de privacy van burgers te beschermen. Dat laatste wordt ook afgedwongen door de privacywet. Elon Musk heeft dat juist weer toegestaan op zijn X.

Nadelen

1. 1. Machtsconcentratie bij enkele particuliere miljardairs
  2. Privacy en manipulatie
  3. Sociologische schadelijke neveneffecten
  4. Desinformatie (nepnieuws)
  5. Criminaliteit (o.a. door anonimiteit)
  6. Verslavend
  7. Ontwrichting door buitenlandse autocratieën

Wie Facebook of X zegt, zegt eigenlijk automatisch respectievelijk Mark Zuckerberg en Elon Musk. Zij hadden en houden de touwtjes volledig in handen; ze zijn oppermachtig. Als eigenaar, dagelijks bestuurder en voorzitter van de raad van commissarissen kan niemand ze wegsturen.

Zuckerberg leidt inmiddels een imperium onder de merknaam Meta, waaronder naast Facebook ook het aangekochte Instagram en WhatsApp vallen.

Het is een geschiedenis van crises. Van desinformatie rond verkiezingen, filterbubbels, grote en kleinere privacyschandalen, tot kritiek op de aanpak van haatzaaien. Zuckerberg moest zich samen met andere tech-CEO's verantwoorden tegenover Amerikaanse politici over hoe het bedrijf in hun ogen tekortschiet in beschermen van kinderen online.

Onder druk van een senator ging hij zelfs staan om sorry te zeggen tegen families van slachtoffers van online kindermisbruik.

Social media bepalen met hun algoritmes niet alleen van wie je wat ziet, maar ook wanneer. Dat heet censuur in de meest zuivere vorm. Google, X, Facebook en Tik Tok kunnen verkiezingen sturen, partijen laten winnen of verliezen. En in die bedrijven heeft één persoon het voor het zeggen. Musk (X) bepaalt wat er wel en niet gepubliceerd mag worden. Waarom zouden kandidaten van het niveau van Trump moeilijke debatten aangaan met kritische journalisten als ze van alles ongenuanceerd kunnen roepen op een sociaalmediaplatform zonder weerwoord en in een klap miljoenen mensen bereiken? Meer dan twee miljard mensen op de wereld gebruiken Facebook. Wilders staat geen interviews toe. Dat hoeft hij ook niet: met zijn berichten op X is hij de grootste partij – ook dictatoriaal aangestuurd – geworden.

Met enige overdrijving kunnen we stellen dat we geregeerd worden door een paar eigenaren van social media. Als we het ongereguleerd laten doorontwikkelen op de wijze zoals het nu gaat, wordt het geen overdrijving meer.

2 Privacy

Als je iets via social media deelt, kunnen anderen het weer met anderen delen. Iedereen kan dat bericht lezen, terwijl het de meeste mensen helemaal niets aangaat.

Alles wat we op social media plaatsen staat online en is nauwelijks weg te krijgen. Dit kan zowel gaan om gevoelige informatie over je privéleven als over je bedrijf. Ook personeelsleden zitten op social media en kunnen hun beklag over hun bedrijf doen.

Het anonieme karakter van social media kan leiden tot cyberpesten en online intimidatie. Mensen kunnen doelwit worden van hatelijke opmerkingen, leugens, bedreigingen of digitale pesterijen, wat ernstige psychologische gevolgen kan hebben.

Veel mensen denken niet na over de gevolgen als ze iets plaatsen op social media. Foto’s bijvoorbeeld. Maar dat niet alleen, het plaatsen van bijvoorbeeld vakantiefoto’s geeft aan dat je niet thuis bent.

2.1 Niet uitwisbaar
Berichten plaatsen op social media is leuk, maar een bericht verwijderen van social media is niet zo leuk. Om de simpele reden dat wanneer iets op het “World Wide Web” staat het er niet meer afgaat, zeker als er al interactie mee geweest is in de vorm van een reactie of het delen.

2.2 Phishing-aanvallen
Cybercriminelen gebruiken social media om geloofwaardige phishing-aanvallen op te zetten. Ze kunnen nepaccounts creëren die legitieme bedrijven nabootsen en via berichten of advertenties proberen inloggegevens of andere gevoelige informatie te stelen.

2.3 Social engineering
Dit is een methode waarbij aanvallers misbruik maken van menselijke interacties om vertrouwelijke informatie te verkrijgen. Door informatie te verzamelen van social media-profielen, kunnen ze overtuigende aanvallen uitvoeren, zoals het nabootsen van een bekende contactpersoon om toegang te krijgen tot bedrijfsgegevens.

2.4 Datalekken
Medewerkers kunnen onbewust gevoelige bedrijfsinformatie delen op social media. Dit kan leiden tot datalekken die de reputatie van het bedrijf schaden en financiële gevolgen hebben.

2.5 Account overname
Het hacken van social media accounts van bedrijven kan verwoestende gevolgen hebben. Aanvallers kunnen valse informatie verspreiden, de merknaam beschadigen en vertrouwelijke informatie openbaar maken.

2.6 Manipulatie
Als beïnvloeding gebruikmaakt van technieken als framing, wordt misbruik gemaakt van cognitieve snelkoppelingen, ofwel heuristieken, in ons brein. Doordat deze vorm van beïnvloeding onbewust plaatsvindt, heeft de beïnvloeding een manipulatief karakter.

Manipulatie vindt plaats door het opzettelijk veranderen of framen van de inhoud of de vorm van een bericht, waarmee de ontvanger van dat bericht de mogelijkheid ontnomen wordt de inkomende gegevens goed te valideren, of waardoor verwarring en twijfel ontstaat. Manipulatie kan daarnaast via het verspreiden van desinformatie of het lekken van gevoelige data geschieden.

2.7 'Vacaturebank' voor nieuwe criminelen
Social media zijn een gigantische vacaturebank geworden waaruit kwaadwillenden slachtoffers zoeken – meestal mensen in moeilijke situaties of met zwakke gesteldheid – onbeperkt nieuwe criminelen kunnen rekruteren.

3 Ernstige sociologische gevolgen

3.1 Ongeschikt om meningen uit te wisselen
Andere nadelen die bij social media horen liggen in de communicatie zelf. Zo kan een goed bedoeld bericht volledig verkeerd uitpakken, een geintje van je collega niet meer als geintje gezien worden en heeft iedereen zijn mening klaar. Belangrijke non-verbale communicatie ontbreekt, zoals gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal, wat belangrijk is in face-to-face interacties. Communiceren is een menselijk leerproces.

3.2 Vergelijken met andere en de psychologische impact daarvan
FOMO (Fear of Missing Out): het constant blootstaan aan de hoogtepunten van het leven en vaak gepolijste schoonheid van anderen kan leiden tot sociale vergelijking en gevoelens van ontoereikendheid. Dit kan de psychologische gezondheid van gebruikers beïnvloeden (versterken van onzekerheid en sociale angst).

3.3 Het gevaar van een sociaal isolement
Hoewel social media bedoeld is om mensen met elkaar te verbinden, kan het helaas toch leiden tot gevoelens van sociale isolatie. Het vergelijken (3.2) met het gecureerde leven van anderen kan negatieve gevoelens van eenzaamheid, jaloezie en zelfs mislukking veroorzaken. En dat terwijl het wat anderen op social media plaatsen heel selectief is waarbij alleen de positieve dingen worden gedeeld.

3.4 Manipulatie van gedrag
Social media-algoritmen en gerichte advertenties kunnen het gedrag van gebruikers beïnvloeden. Dit kan leiden tot filterbubbels, waarin mensen alleen blootgesteld worden aan informatie die hun bestaande overtuigingen bevestigt.

3.5 Face-to-face communicatie wordt minder effectief
Wanneer je veel tijd besteedt aan het geven van reacties en het versturen van DM’s, besteed je (onbewust) minder tijd aan directe, face-to-face communicatie met anderen. Je hebt elkaar dan namelijk al ‘gesproken’ via social media, dus de behoefte om dit face-to-face te doen neemt hierdoor af. De geestelijke schade van de smartphone en sociale media is gigantisch, zo blijkt uit een internationale bestseller van sociaal psycholoog Jonathan Haidt.

3.6 Sociale media en sociale angst
Zonder de directe, soms confronterende, aspecten van face-to-face communicatie kunnen jongeren minder comfortabel worden in persoonlijke interacties. Studies suggereren dat dit kan leiden tot verhoogde sociale angst: jongeren kunnen zich ongemakkelijk voelen bij directe interacties, vooral als ze gewend zijn geraakt aan het vrijblijvende karakter van online communicatie. In sommige gevallen kan dit zelfs leiden tot een vermijding van persoonlijke interactie.

3.7 Onwerkelijkheid en ideaal zelfbeeld creëren: zelfexpressie en personal branding
Eén van de belangrijkste redenen waarom identiteit zo belangrijk is op social media, is dat het een platform biedt voor zelfexpressie en personal branding. Influencers en zij die dat willen worden gebruiken social media om hun persoonlijkheid, interesses en vaardigheden te tonen aan hun volgers. In de sociale mediawereld laten de meeste mensen de beste kant van zichzelf zien. Foto's kunnen op allerlei manieren gladgestreken en gemanipuleerd worden (fotoshoppen). Wanneer alles zo perfect lijkt is het moeilijk te realiseren dat in andermans ogenschijnlijke perfecte leven ook sprake is van mindere momenten.

De mogelijkheid om een uniek online imago te creëren, stelt gebruikers in staat om een digitale identiteit op te bouwen die hen onderscheidt van anderen. Aan dit beeld kan niet voldaan worden waardoor (ook) de zelfverheerlijkers emotioneel vastlopen.

Een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam uit 2023 bevestigt dat sociale media een negatieve invloed kunnen hebben op het zelfbeeld van jongeren. Vooral bij meisjes hebben sociale media een slechte invloed op hoe ze zichzelf zien en kunnen ze er onzeker van worden. Zo lijdt bijvoorbeeld hun nachtrust en concentratievermogen eronder.

Bewustwording van deze risico's en het aannemen van verantwoordelijk online gedrag zijn essentieel om de negatieve impact van social media te verminderen. Het bevorderen van digitale geletterdheid en online veiligheidspraktijken is van cruciaal belang in het moderne digitale tijdperk.

3.8 Cyberpesten
Ook cyberpesten is een groot probleem. Er worden bijvoorbeeld haatberichten of bedreigingen verstuurd. Het komt ook veel voor bij kinderen en jongeren, bijvoorbeeld door het uitsluiten van klasgenoten in een berichtengroep of op social mediasites, of het naar elkaar doorsturen van foto’s of privégegevens. Cyberpesten is vaak enorm zwaar voor de slachtoffers. Ze voelen zich niet alleen onveilig op school of op de werkvloer, maar ook in hun eigen huis – omdat social media ook tot daar bereik heeft.

4 Desinformatie

desinformatie

Desinformatie verspreidt zich snel op social media. Valse informatie, geruchten en nepnieuws kunnen leiden tot misverstanden, verwarring en zelfs invloed hebben op maatschappelijke gebeurtenissen.

Een niet onaanzienlijk deel van de bevolking dat kampt met een gestoord realiteitsbesef of wereldbeeld, verrijkt het leven met complottheorieën en andere onzin-content die op sociale media welig tieren.

Omdat de groep complotdenkers (QAnon) op social media te groot werd heeft de politie in de VS een inval gedaan bij een pizzeria omdat de groep overtuigd was dat Hillary Clinton baby’s vermoordde in een grote kelder van het restaurant om vervolgens het bloed aan Joe Biden te geven die dat dagelijks moest drinken om jong te blijven. Dat beeld werd ondersteund met video’s waarin Joe Biden in contact kwam met kinderen en baby’s. De inval bleek zonder resultaat: het restaurant had helemaal geen kelder (pizzagate).

Ook op Twitter zijn Nederlandse QAnon-aanhangers erg actief. Ons land staat - na het Verenigd Koninkrijk en Duitsland - in de top-3 van Europese landen waar QAnon-gerelateerde hashtags het meest worden gebruikt. Namelijk: ruim 70.000 keer in 2000, blijkt uit informatie van de BBC.

5 Anonimiteit

anonimiteit

Mensen worden beledigd, door het slijk gehaald en er zijn dan ook al meerdere zelfmoord slachtoffers bekend die het laatste zetje op social media hebben gekregen.

‘Vacatures’ op social media
Vooral kwetsbare jongeren zijn vatbaar voor de verleidingen. Ze worden via Snapchat en Telegram benaderd om ouderen op te lichten. Steeds vaker belanden ze hierdoor in de gevangenis voor fraude. De meesten moeten pakketjes brengen en pinpassen ophalen. Dat doen ze met een babbeltruc: pinpassen afnemen van ouderen zonder dat zij dat doorhebben. Deze bankgegevens worden vervolgens gebruikt om crimineel geld wit te wassen.

Volgens jongerenmedewerker Mohamed Teeri zien we dit steeds vaker online. “Social media was er eerst om vrienden te maken en contact te hebben. Maar het wordt steeds groter, waardoor jongeren zich daar ook verzamelen voor criminele activiteiten."

Zo kiezen criminelen de jongeren die ze benaderen zorgvuldig uit. "Bijvoorbeeld zwakbegaafden of mensen met een slechte thuissituatie, die hunkeren naar aandacht en die krijgen ze vanuit deze criminele netwerken."

Sociale media zijn een hulpmiddel voor (jeugd-)criminaliteit. Sociale media kunnen worden gebruikt om online delicten te plegen. Dit omvat cybercriminaliteit, zoals het hacken van (sociale media) accounts, DDoS aanvallen, of het verspreiden van virussen, maar ook gedigitaliseerde criminaliteit, dat is traditionele criminaliteit die wordt gepleegd met internet als middel, zoals verkoopfraude, online bedreiging en oplichting. Ook komen er combinaties voor, zoals wanneer er

middels hacking naaktfoto’s worden gestolen gevolgd door chantage van het slachtoffer via sociale media, of phishing via sociale media waarbij gestolen wachtwoorden worden gebruikt voor online diefstal.

Jongeren worden bijvoorbeeld via platforms zoals Snapchat en TikTok verleid tot het uithalen van drugs, het plaatsen van explosieven, of het fungeren als geldezel voor het oversluizen van geld. Ook kunnen ze op besloten online platformen zoals Telegram leren hoe ze criminaliteit kunnen plegen of illegaal materieel zoals vuurwapens en drugs kunnen kopen. Verder worden sociale media gebruikt om oproepen te verspreiden voor offline ordeverstoringen, zoals rellen, plunderingen en straatraces. Dat is allemaal mogelijk omdat social media anonimiteit en dus bescherming biedt.

Szabo: principiële redenen om anonimiteit op social media niet te verbieden (20-20-24)
Er zijn principiële en pragmatische redenen om anonimiteit op social media niet te verbieden, zo stelt staatssecretaris Zsolt Szabó (PVV) voor Digitalisering. Volgens de bewindsman zijn er legitieme redenen om anoniem te zijn op social media en heeft een verbod slechts kans op effect als het internationaal afdwingbaar wordt vastgelegd in wetgeving, en kan worden gehandhaafd. Ook zou een verbod socialmediabedrijven verplichten om meer persoonlijke gegevens te verzamelen.

De staatssecretaris reageerde op onderzoek van de Wageningen Universiteit over de impact van verschillende aspecten van sociale media op de democratie, waarbij speciale aandacht werd gegeven aan de impact van anonimiteit online. Een motie verzocht de regering te onderzoeken welke aspecten van sociale media bijdragen aan de risico's voor de democratie en daarbij ook expliciet de rol van anonimiteit mee te nemen.

Tevens werd de regering verzocht om in het geval van aantoonbare risico's van anonimiteit te onderzoeken welke technische mogelijkheden een oplossing zouden kunnen bieden met behoud van publieke waarden als privacy en recht op zelfbeschikking.

"Uit de literatuurstudie komt naar voren dat anonimiteit online zowel voor- als nadelen heeft", laat Szabo weten.

De staatssecretaris merkt op dat dat anonimiteit aan de ene kant het recht op privacy van de gebruiker garandeert. "Daarbij is de drempel om online te participeren in bijvoorbeeld discussies lager als je anoniem kan deelnemen. Anderzijds toont recent onderzoek aan dat anonimiteit in zijn algemeenheid niet zorgt voor meer beleefde en beschaafde gesprekken, en dat anonimiteit zelfregulering en verantwoordelijkheid in online discussies vermindert."

Volgens de staatssecretaris wordt de verspreiding van zowel illegale als schadelijke inhoud online reeds wordt tegengegaan met de digitaledienstenverordening (DSA).

Op basis van de uitkomsten van de literatuurstudie ziet Szabo geen aanleiding om anonimiteit online aan te pakken.

Sociaal & Groen deelt de mening van Szabo niet. Of gebruikers meer of minder aan discussies gaan deelnemen is irrelevant. Het is geen taak van de overheid om deelname aan discussies op social media te sturen of bevorderen. Verder staat het opgeven van de anonimiteit in geen verhouding tot de nadelen. Tenslotte verzamelen social media al privé-gegevens van gebruikers. Facebook blokkeert accounts en verlangt een kopie van een paspoort of ID alvorens het account weer open te stellen. Dat het opheffen van anonimiteit in EU-verband effectiever is, deelt Sociaal & Groen wel.

6 Verslavend

Overmatig gebruik kan leiden tot productiviteitsverlies, slaapstoornissen en sociaal isolement.

7 Misbruik bedrijven

Deze informatie verkopen die bedrijven aan adverteerders. Die kunnen deze zorgvuldig samengestelde profielen gebruiken om gericht te adverteren. Bij alles wat je op social media plaatst gaan ze geraffineerd te werk. Niet alleen wat je opgeeft, maar ook uit je gesprekken wordt je informatie gevist. Een mededeling aan een contact dat je een nieuwe auto wilt kopen levert direct auto-advertenties op.

8 Ontwrichting door buitenlandse autocratieën

Westerse democratieën zijn kwetsbaarder voor deze vorm van beïnvloeding, terwijl dit soort beïnvloeding in autocratische landen niet lijken plaats te vinden.

Het komt het erop neer dat de kracht van de democratie tevens een uit te buiten kwetsbaarheid omvat. Ten eerste is het publieke discours, waarbinnen open en competitieve verkiezingen, vrijheid van meningsuiting en een vrije pers centraal staan, een van de fundamenten van een democratie. In landen waar deze vrijheden zijn ingeperkt, vindt minder debat plaats, waardoor dus de mogelijkheid tot beïnvloeding van buitenaf beperkt is.

Ten tweede kennen democratieën vrije media. Dit in tegenstelling tot Rusland, waar mediakanalen als RT en Sputnik een spreekbuis zijn voor het centraal gestuurde narratief of gedachtegoed. Een onafhankelijke ‘vierde macht’ staat daarentegen ook open voor alternatieve geluiden die het regeringsbeleid wellicht tegenspreken.

Ten slotte sluiten veel autocratieën de informatieomgeving van de eigen burgers af, soms letterlijk door het internet af te sluiten. Of anders controleren en censureren zij informatie. Het gevolg is dat burgers onverschillig, angstig of apolitiek zijn, en zich wel twee keer bedenken voor ze zich uitspreken tegen het staatsbeleid of tegen staatsberichten. Dit in tegenstelling tot een democratie als Nederland.

Autocratieën vergroten de nadelen van de democratie uit om de ankerpunten ervan – zoals de integriteit van bestuurders en vertrouwen in de media – te ondermijnen.

Het is daarom zaak de waarden van de democratie en de voordelen als vrijheid en gelijkwaardigheid juist te benadrukken. En vervolgens de bevolking bewust te maken van het gevaar van desinformatie: zowel vanuit autoritaire staten als van binnenuit. Social media is een machtig en krachtig middel om een samenleving te destabiliseren.

De discussie over de macht van sociale media is inmiddels flink gepolariseerd. Volgens de tech-optimisten zijn sociale media een feest van verbinding en democratie; volgens critici is Mark Zuckerberg een op geld beluste vampier die een monster heeft geschapen.

Sociale media zijn vaker ingezet om verkiezingen te beïnvloeden door zowel democratische als antidemocratische regeringen, zowel binnen hun eigen landen (VS, Groot-Brittannië, China) als met de bedoeling buitenlandse verkiezingen te beïnvloeden (China en Rusland). Dit kan snel leiden tot een rampzalige mindset: kunnen er vrije en eerlijke verkiezingen bestaan in een wereld waarin sociale media nu ons leven domineren? Het antwoord op deze vraag is “ja”, mits de juiste maatregelen worden genomen. Sterker nog, sociale media kunnen wel degelijk ook een positief effect hebben op onze democratische processen als ze correct worden gebruikt.

Oplossingen

De problemen met social media vragen om een multidimensionale aanpak. Sociaal & Groen is voorstander van de volgende beleidskaders:

2. Educatie en bewustwording
Digitale geletterdheid: onderwijsprogramma's om gebruikers bewust te maken van misinformatie, algoritmische beïnvloeding en online onveiligheid. Jongeren leren over de impact van sociale media en hoe ze deze kunnen minimaliseren.
Bewustzijnscampagnes: informatiecampagnes om gebruikers aan te moedigen bewust om te gaan met hun schermtijd en kritischer te kijken naar gedeelde inhoud. Beperken van schermtijd en bewust omgaan met het type inhoud dat wordt geconsumeerd.

Balans tussen online en offline interacties: het actief opzoeken van face-to-face contact kan helpen om sociale vaardigheden te verbeteren.

Therapie: voor jongeren met ernstige sociale angst kan cognitieve gedragstherapie of begeleiding effectief zijn.

3. Technologische verbeteringen
Algoritmes herontwerpen: platforms kunnen algoritmes aanpassen om zinvolle interacties en betrouwbare informatie te bevorderen in plaats van sensatie of extreme standpunten.
Contentmoderatie: meer investering in geavanceerde tools en menselijke moderators om schadelijke inhoud sneller te verwijderen.

Schermtijdlimieten: mogelijkheden voor gebruikers of ouders om het gebruik vrijwillig te beperken via apps en instellingen.

4. Alternatieve platforms
Decentrale platforms: stimuleer het gebruik van platforms zonder centrale controle, zoals Mastodon, die minder of niet gericht zijn op winst en meer op gemeenschapswaarden.
Ethische platforms: creëer of stimuleer platforms met een verdienmodel dat niet afhankelijk is van data-exploitatie of verslavende ontwerpen.

5. Gezond gebruik stimuleren
Mindful ontwerpen: platforms kunnen functies zoals eindeloze scroll of pushmeldingen beperken om verslaving tegen te gaan.

6. Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid
Samenwerking met factcheckers: striktere samenwerking met onafhankelijke organisaties om misinformatie te bestrijden.
Gemeenschapsmoderatie: gebruikers meer verantwoordelijkheid geven in het melden en beoordelen van inhoud.
Deze oplossingen werken het beste in combinatie met inspanningen van bedrijven, overheden en gebruikers om sociale media veiliger, eerlijker en gezonder te maken.

7. Nationaliseren

Publiekelijk platform: digitale communicatie is een nutsvoorziening. Het komt in de plaats van bellen en de post. Daarom moet er een publiekelijk platform komen, naast de particuliere. De gebruiker-consument heeft dan de keuze. Wellicht kan daardoor minder regulerend worden opgetreden bij de commerciële platforms, omdat er dan een alternatief is zonder commercie, verslaving, criminaliteit, censuur en algoritmen.

Concrete maatregelen; voorstellen van Sociaal & Groen

1. Opheffen anonimiteit
Iedereen die een account aanmaakt moet zich legitimeren en een account kan alleen de eigen volledige naam bevatten. Hetzelfde geldt voor bedrijven en overheden. Meerdere accounts is geen probleem; die krijgen dan een volgnummer achter de naam zodat iedereen weet dat de persoon of het bedrijf meerdere accounts hanteert.

Oproepen tot criminele activiteiten zullen, zeker met geautomatiseerde doorverwijzingen naar de politie, dan nagenoeg tot het verleden behoren. Het privacy- argument van PVV-staatssecretaris Szabo voor Digitalisering - voormalig zakenman – is niet zwaarwegend genoeg in relatie tot de nadelen. Ooit stonden we allemaal met naam, adres en woonplaats in het telefoonboek.

2. Bewustwording door scholing
In het onderwijs moet in het vak burgerschap of maatschappijleer onderwezen worden in de gevaren en het gebruik van social media.

3. Recht op verwijdering
Iedere gebruiker moet het recht krijgen de door hem geplaatste informatie te kunnen verwijderen, zonder toestemming van de eigenaar van het platform.

EU-wetgeving heeft ervoor gezorgd dat die cookies niet langer ongevraagd op je telefoon en pc geplaatst mogen worden; dat moeten ze vragen.

Om daar onderuit te komen hebben bedrijven geniepige foefjes bedacht: ze vragen de gebruiker het hemd van het lijf, soms 25 vragen, zodat de bezoeker ‘moe’ wordt en vervolgens op de eenvoudige en opdringerige knop ‘alles accepteren’ drukt. Ook knopcombinaties komen voor, waarin in één knop gevraagd wordt of je boven de 18 jaar bent en tevens alle cookies accepteert. Cookies moet een algemene instelling worden waarbij de gebruiker kan kiezen. Als cookies plaatsen is uitgeschakeld, hoeft er niet meer om gevraagd te worden.

5. Algoritmeverbod
Het indelen in bubbels teneinde de advertentieopbrengsten te optimaliseren dient geen enkel maatschappelijk belang. Alleen dat van een paar miljardairs. Algoritmes moeten dus verboden worden of er moet een waterdicht keuze-systeem voor de gebruikers komen, mochten gebruikers vrijwillig hun gegevens ter beschikking willen stellen.

6. Nepnieuws weren en duiden
Dit is een lastig punt omdat de vaststelling van wat daaronder valt moeilijk uitvoerbaar is. Maar het ongemoeid laten is onaanvaardbaar, gegeven de immense negatieve gevolgen in de wereld.

Toch valt er wel wat aan te doen. Beweren dat de aarde plat is, is nepnieuws omdat het tegendeel wetenschappelijk is bewezen.

Meningsvrijheid brengt met zich mee dat mensen mogen zeggen wat ze willen, ook al is het verzonnen. Daarom moeten socialmediaplatforms toezien op de waarheid van berichten langs objectieve lijnen. Dat is met AI niet zo moeilijk meer, dat kan tegenwoordig razendsnel. Daarnaast kan bij twijfel een afdeling van de socialmediabedrijven aan onderzoek doen. Die afdelingen zijn al actief. Berichten die nepnieuws verspreiden moeten als zodanig herkenbaar zijn door een duidelijke melding ‘nepnieuws’ of ‘onwaarheid’. Iedere als zodanig bestempelde posthouder kan een optie van verweer geboden worden door zijn bewering te bewijzen.

7. Verplichte keuzes advertenties
Als je niet betaalt voor het product, dan ben je zelf het product. Maar daar heeft niemand voor kunnen kiezen.

Sociaal & Groen is voor een keuzemogelijkheid: gratis gebruik maar dan advertenties accepteren, of betaald gebruik zonder advertenties en algoritmes.

11. Recht op wissen van eigen gegevens
Iedere gebruiker heeft het recht zijn eigen geplaatste content te verwijderen.

Voordelen

Social media heeft enorme voordelen gebracht, zoals bijvoorbeeld het snel en eenvoudig communiceren. Afstand vormt hierbij geen belemmering meer doordat we online met elkaar verbonden zijn. Voorheen konden we een brief sturen, bellen en later mailen, maar via social media is een bericht of een foto nog eenvoudiger gedeeld. Social media heeft door de mogelijkheid van wereldwijde en interculturele communicatie de wereld kleiner gemaakt door mensen over de hele wereld met elkaar in contact te brengen. Het gevolg hiervan is dat mensen in staat zijn om gemakkelijk met elkaar te communiceren en relaties op te bouwen met mensen op afstand. Een mooie bijkomstigheid is dat men ook eerder in contact komt met verschillende culturen en achtergronden. Deze interculturele communicatie kan zorgen voor een uitwisseling van ideeën vanuit verschillende perspectieven en een grotere diversiteit aan content die gedeeld en bekeken wordt. Ook het sluiten van vriendschappen en aangaan van relaties is aanzienlijk eenvoudiger geworden. Naast het persoonlijke aspect van social media is het ook een geschikt platform om kennis en informatie uit te wisselen. Zo kun je via social media platforms toegang krijgen tot educatieve inhoud, volg je cursussen, neem je deel aan discussies en deel je kennis met anderen.

racistische nepfoto’s

afkickkliniekwijzer / gedragsverslaving / social-media

De impact van social media op de maatschappij