het linkse perspectief
1. multisectorale crisis
De coronacrisis is een crisis van ongekende omvang met dramatische gevolgen. Het gaat om een wereldwijde gezondheidscrisis, een crisis in de gezondheidszorg en een financiële en economische crisis. En dat In een wereld die al langere tijd gekenmerkt wordt door een toenemende mate van instabiliteit, ongekende mate van milieuschade, gebrek aan internationaal moreel leiderschap, een vastlopend democratisch systeem (democratische hervormingen) wegens achterstallig onderhoud, de opkomst van nationalisme, racisme en rechtspopulisme en een afgezwakte organisatie van de werkende klasse, van sociale en linkse bewegingen
2. we staan aan het begin
Internationaal lijken we pas aan het begin van de coronapandemie te staan. Het coronavirus heeft na China vooral toegeslagen in West Europa, maar de catastrofe is niet te overzien zodra de besmetting de vluchtelingenkampen in het Midden Oosten en Zuid Europa, de sloppenwijken in Afrika, zuidoost Azië en Latijns Amerika bereikt (voor zover dat nog niet is gebeurd). De gezondheidszorg in die landen kan een explosieve stijging van besmettingen niet aan, zeker niet in de metropolen met tien tot twintig miljoen inwoners, waar de mensen dicht op elkaar leven.
3. zwakkeren hardst getroffen
De economische effecten van deze crisis zijn buitenproportioneel. Het gaat niet alleen om de sociale en economische gevolgen van de pandemie op zich, hoe ingrijpend die ook zijn, maar ook om het feit dat de pandemie als ontsteker functioneert voor een recessie/crisis die cumulatief zwakkeren, in de meest ruime zin, zal treffen. In een wereld van almaar groeiende ongelijkheid en selectieve verarming bestaat het gevaar van een alomvattende crisis van ongekende omvang waarin de meest kwetsbare groepen worden het hardst getroffen.
4. ziekmakende kapitalistische vleesindustrie
Er is een opvallende frequentatieve toename waarneembaar van het aantal pandemische uitbraken van allerlei (nieuwe) virussen en ziekten, zoals MERS, SARS, H1N1, Zika, Ebola. Het is daarom steeds moeilijker verdedigbaar dat er sprake is van toeval. WHD pleit daarom voor een onafhankelijk VN onderzoek dienaangaande. Wel staat vast dat de oorzaken komen van dieren en de vleesconsumptie van mensen. Ook al is het deels speculatief, de oorzaken van de snelheid van de verspreiding heeft een relatie met de neoliberale globaliserende vleesindustrie, het zieke en ziekmakende systeem van voedselproductie gedomineerd door de agro-industrie en het verdwijnen van natuurlijke ecosystemen, met name primaire bossen.
5. commercieel belang boven maatschappelijk belang
De farmaceutische industrie, gedomineerd door ‘big farma’, is gericht op het maken van (woeker-)winst en daarom meer geïnteresseerd in het ontwikkelen van lucratieve geneesmiddelen voor relatief kleine groepen patiënten met veel koopkracht dan op betaalbare medicijnen met een preventieve werking tegen ziekten die grote groepen minder draagkrachtige mensen raken. Op fundamenteel en onafhankelijk onderzoek aan universiteiten is grootschalig bezuinigd, ook in Nederland. Veelbelovende programma’s zijn stopgezet. Er moet er nu een langdurige (experts hebben het over 20 jaar) investeringsverplichting worden gedaan voor onderzoek naar nieuwe vaccins, een significante verbetering van de vroeg-signalering en beschikbare medicijnen die schade bij infectie beperken en herstel bespoedigen.
Onderzoek naar virussen heeft voor de bedrijfstak nauwelijks prioriteit zolang van een uitbraak geen sprake is. Langetermijnplanning is noodzakelijk, maar de markt voorziet daar niet in.
6. bezuinigingen op gezondheidszorg
De verspreiding van het virus en de ontwikkeling tot een pandemie was mede mogelijk door de bezuinigingen in de curatieve en preventieve gezondheidszorg en de golf van privatiseringen van de afgelopen decennia. Als gevolg hiervan ontbreken in de openbare gezondheidszorg voldoende voorraden aan elementaire voorzieningen, zoals intensive care bedden, beademingsapparatuur, testapparatuur en zelfs mondkapjes. Door het ontbreken van testen in Nederland, de rest van Europa en de VS was een aanpak gebaseerd op voldoende testdata zoals onder andere in Zuid Korea, Taiwan en Singapore onmogelijk. Dat heeft bijgedragen tot verdere verspreiding. Indien commercie geen rol had gespeeld in de zorg hadden de onlangs 3 gesloten ziekenhuizen nu ingezet kunnen worden waarmee het hele IC probleem qua ruimte en personele bezetting was opgelost.
7. Neoliberaal beleid
Door decenia van bezuinigen, privatiseren en stimulatie van marktwerking is de overheid onvoldoende voorbereid en toegerust voor een dergelijke crisis. Daar komt bij dat de overheid vooral gevestigde (multinationale) belangen beschermt. Steun aan bedrijven en bedrijfstakken krijgt prioriteit boven steun aan mensen die zich het minst kunnen verweren, zoals daklozen, vluchtelingen, arbeidsmigranten, alleenstaande ouderen, (kleine) zelfstandigen en flexibele arbeidskrachten. Het zijn de mensen in de schoonmaaksector, mantelzorg, bij de politie en medische zorg die worden onderbetaald terwijl multinationals mooie fiscale deals kunnen sluiten en via slimme constructies nauwelijks of geen belasting betalen over gigantische winsten. WHD is voor een toptarief in zowel de inkomens- als vermogensbelasting.
8. goede gelegenheid voor hervormingen
Al eerder waren er argumenten om het neoliberale systeem ten grave te dragen. Gegeven het voorgaande toont deze crisis nogmaals aan dat veranderingen -verbeteringen- noodzakelijk zijn teneinde een meer ontwrichtende samenleving te voorkomen. De relatie tussen burger en staat en burger en rechtspraak dient herzien te worden.
Een crisis van deze omvang onderschrijft de noodzaak niet alleen, maar is een gelegenheid om nu allerlei verbeteringen in gang te zetten. We moeten gaan nadenken hoe we onze toekomstige samenleving vorm willen geven, onze democratische en sociale rechten voor de toekomst willen borgen. Nieuwe vormen van solidariteit, bestuur, inspraak, verdeling en rechtspraak.
9. gevaar van versterking racisme, semi-fascisten en xenofobie
Het coronavirus maakt geen onderscheid naar huidskleur. Iedereen kan er door besmet raken. Hoe ernstig de ziekte bij een persoon toeslaat, hangt af van verschillende factoren: leeftijd, maar ook sociale klasse en individuele conditie en gezondheid. Het coronavirus is kleurenblind, maar de maatschappij waarin het virus toeslaat is dat niet. Het virus treft mensen met een niet blanke huidskleur buitengewoon hard, omdat ze naar verhouding vaker arm zijn, onder slechte omstandigheden leven, minder mogelijkheden hebben om afstand van anderen in acht te nemen en minder toegang tot gezondheidszorg hebben. In deze crisis ligt daarom versterking van racisme en vreemdelingenhaat op de loer. De omschrijving van corona als ‘een buitenlands virus’ (Trump) en discriminatie van en geweld tegen mensen met een Aziatische achtergrond zijn daar een uitdrukking van. Voor rechtspopulisten en post-fascisten is een dergelijke crisissituatie – met de daarbij behorende angst en frustratie onder de bevolking – bovendien een ideale voedingsbodem voor hun giftige ideeën over ‘wij’ en ‘de ander’, de noodzaak van autoritair leiderschap en het sluiten van de grenzen.
10. links moet met alternatieven komen
Links moet een alternatief bieden door enerzijds het specifieke verband van deze crisis en het DNA van het kapitalistisch systeem (vleesindustrie) analyserend aan te tonen en anderzijds met realistische weloverwogen eigentijdse oplossingen te komen. Zowel de directe oorzaken -namelijk de door winst gedreven globale agro-industrie en de rol van de multinationale en agro-industriële ondernemingen- als de mede-oorzaken van de verspreiding, namelijk de afbraak van gezondheidssystemen en de rol van ‘big farma’. Het staat vast dat het gevaar van zeer gevaarlijke virussen onderschat is. Eerdere recente uitbraken zijn geen aanleiding geweest universitair onderzoek grootschalig te ondersteunen.
11. WHD: nutsvoorzieningen zijn van ons allemaal
Links moet in de strijd tegen de crisis uitgaan van de belangen van de getroffenen en de meest kwetsbaren en niet van het veiligstellen van de politieke en economische belangen van vermogenden. Dit impliceert het in gemeenschapshanden brengen van de hele gezondheidsinfrastructuur, de socialisatie van privéklinieken, medische voorraden en van alle voorzieningen en diensten en personeel die verder ingezet kunnen worden om hulp aan de slachtoffers te verlenen en verdere verspreiding van het virus te voorkomen.
12. aanvullende maatregelen
Voor de meest kwetsbare groepen: vluchtelingen, daklozen, arbeidsmigranten, mensen met psychiatrische problemen, mensen (met name vrouwen en kinderen) die slachtoffer zijn of dreigen te worden van (huiselijk) geweld en kwetsbare mensen uit LHBTIQ-gemeenschappen, dient veilige huisvesting te worden geregeld, bijvoorbeeld in de leegstaande hotels, bedrijfspanden en andere geschikte accommodaties. Huisuitzettingen of sancties wegens huurschuld en het afsluiten van voorzieningen wegens wanbetaling moeten -tijdelijk- verboden worden. Iedereen moet ongeacht verzekering gratis toegang hebben tot alle noodzakelijke medische voorzieningen, medicijnen en beschermingsmiddelen. Voor mensen in bijzondere omstandigheden, zoals bijvoorbeeld lichamelijk en/of geestelijk gehandicapten, moeten specifieke maatregelen genomen worden die hun gezondheid beschermen.
Iedereen die door de crisis of door de maatregelen in het kader van de crisis geheel of gedeeltelijk werkloos raakt of in inkomen achteruit gaat dient volledig gecompenseerd te worden om de koopkracht in stand te houden en de leefkwaliteit te waarborgen. De salarissen in vitale sectoren als de zorg en het onderwijs dienen verhoogd te worden. Dat geldt in de eerste plaats voor die van schoonmakers, verpleegkundigen en ambulancepersoneel en andere onderbetaalde functies.
13. werknemers
Alle werknemers dienen van voldoende beschermende middelen te worden voorzien en in staat gesteld worden om de noodzakelijke voorzorgsmaatregelen tegen besmetting in acht te nemen, zoals de FNV eist. Iedere werkplek waar dit niet het geval is moet via de FNV door de werknemers zelf worden gesloten, waarbij zij hun volledige loon doorbetaald krijgen. De staking van de Italiaanse arbeiders in de auto-industrie is een voorbeeld van noodzakelijke sociale strijd op dit vlak. Alle werknemers in niet-essentiële productie en diensten die gevaar van besmetting oplopen moeten het recht hebben om het werk te staken met behoud van loon.
14. solidariteit
Door de noodzaak om afstand van elkaar te houden, moeten allerlei sociaal-culturele instellingen en zelfs voedselbanken sluiten en raken mensen geïsoleerd. We zien initiatieven ontstaan om slachtoffers van het virus, mensen die in isolatie zitten of werkers in de zorg te helpen en te steunen. Door boodschappen te doen, op kinderen te passen, bepaalde taken over te nemen of gewoon contact te onderhouden. Dat soort initiatieven kunnen niet genoeg gesteund en geprezen worden. Maatschappelijke organisaties, vakbonden en sociale bewegingen moeten zich inzetten om het samenleven te verdedigen en zelforganisaties te steunen en uit te bouwen op manieren die in overeenstemming zijn met de noodzakelijke voorzorgsmaatregelen. Solidariteit is een belangrijk wapen in deze crisis. De overheid moet hier meer aandacht voor vragen.
15. kinderopvang moet gratis
Wat betreft de kinderopvang is het absurd dat de staatssecretaris van SZW nu de ouders die door de crisis geen toegang tot de kinderopvang hebben, eerst hun eigen bijdrage wil laten betalen en dan dat later weer wil compenseren. Alsof de kinderopvangtoeslagaffaire niet genoeg heeft aangetoond dat we radicaal moeten stoppen met het rondpompen van geld. Dit is een gouden kans om van het kabinet te eisen dat de eigen bijdragen aan kinderopvang geheel worden beëindigd, en dat financiering via (progressief te maken) belastingen dient te geschieden.
Dit past in het WHD voorstel om alle overheidsbijdragen inkomensafhankelijk te maken en het invoeren van toptarieven voor de (super-)rijken.
De slachtoffers van de affaire moeten o.i. een generaal pardon krijgen en directe hulp. Een jarenlang dossieronderzoek is echt de verkeerde weg, gegeven het weerzinwekkende gevoerde terugvorderingsbeleid.
16. corona en klimaat
De corona-crisis en de klimaatcrisis vertonen overeenkomsten. De oorzaken liggen in een economisch systeem gedreven door winsthonger en uitbuiting van arbeid en natuur en een breuk tussen economie en ecologie. Nu de economie deels tot stilstand is gekomen is dit een uitstekende gelegenheid noodzakelijke maatregelen die de transitie naar een koolstofvrije en groene economie dichterbij brengt te nemen, omdat de financiële gevolgen daarvan nu het geringst zijn. Het opstarten zou dus minder (financiële) inspanning vergen. We moeten strijden voor een samenleving waarin dergelijke maatregelen planmatig en structureel worden, zodat – als de corona-crisis is uitgewoed – het kapitalisme niet weer zijn gewone gang neemt.
17. maximering vleesconsumptie
En er is alle aanleiding nu meer dan ooit in te zetten op het voorkomen van zoönoses door beëindiging van de intensieve veeteelt. Wij willen de omvang van de Nederlandse veestapel controleren en fors verminderen.
Deze crisis biedt nieuw draagvlak voor een maximering van de vleesproductie. Daardoor zal de vleesprijs stijgen en krijgen uitstekende alternatieven meer kans. Daarmee worden diverse doelen gerealiseerd.
18. crises biedt ook kansen- luchtvaart
De werkzekerheid voor de 65.000 werknemers in de luchtvaart die direct of indirect van deze sector nu afhankelijk zijn, zwaar moet tellen. Een krimp van de luchtvaart is uit oogpunt van klimaatbeleid, het tegengaan van vervuiling en overlast, anderzijds zeer urgent. Ook hier doet zich bij deze crisis een kans voor. De crisis is een impuls voor een eerste, substantiële stap in de transitie naar meer duurzaam transport en minder onnodig vervuilend transport. De ondersteuning van de luchtvaartsector zou volgens WHD afhankelijk gesteld moeten worden van de medewerking aan zo’n stap.
19. post-corona tijd
Zeker in tijden van crisis moeten we niet afhankelijk zijn van de medewerking van private partijen als zorgverzekeraars, maar moet de rijksoverheid regie en mogelijkheden hebben. Ook de minimale capaciteit die aan het begin van de crisis beschikbaar was (testmateriaal, IC-plekken en -apparatuur, beschermingsmateriaal, voldoende geschoold personeel) sterkt ons in onze overtuiging dat er na de crisis ook structureel een stelselwijziging in de zorg nodig is, gericht op het herstellen van publieke regie, het uitbannen van marktwerking en gericht op samenwerking in plaats van op concurrentie. Vooruitlopend daarop zouden we in een crisis de minister van VWS noodbevoegdheden moeten geven, zonder de grondrechten van onze democratie, rechtsstaat en burgerrechten aan te tasten. Beschermingsmateriaal moet veel sneller beschikbaar komen voor in ieder geval ook huisartsen, verloskundigen en zorgmedewerkers in de jeugdzorg, de GGZ, de ouderenzorg en de zorg voor mensen met een beperking.
20. VN-beleid noodzaakelijk
Zorgwekkend is dat internationale kennis, waarschuwingen en bevindingen maar langzaam de Nederlandse verantwoordelijke bestuurders blijken te bereiken. Politiek en bestuur is meer dan het zich verschuilen achter (anonieme) deskundigen. Informatie-uitwisseling en centrale coördinatie zijn sleutelwaarden in dit soort crises.
Het voorzorgprincipe vereist nu dat we bij twijfel wel maatregelen nemen. Het is voor het publieke vertrouwen niet goed als maatschappelijke druk dat teveel moet afdwingen, zoals bij de sluiting van scholen en de kinderopvang. Het is beter dat beleid vooraf te definiëren, het maatschappelijke debat daarover vooraf te voeren, zeker nu de extra maatschappelijke kosten van extra maatregelen in het perspectief van al genomen maatregelen relatief beperkt zullen zijn en het besmettingsrisico zo hoog lijkt. Illustrerend daarbij is het WHO-advies om veel meer te testen. Ook voorbeelden in het buitenland waar dat wel wordt gedaan (Duitsland, Taiwan, Singapore, Korea en op haar eigen wijze China) lijken erop te wijzen dat dit een significant positief effect heeft op de beheersing van de crisis. Dat er nu te weinig testmateriaal is mag niet tot inertie op dit punt blijven leiden. Nederland laat zich graag voorstaan op haar positie op biotechnologisch gebied. Dit moet echter wel inhoud hebben. Wat WHD betreft organiseert de overheid ook de productie en distributie ervan.
Duidelijk is dat dit soort pandemieën geen nationale aanpak behoeven. Nederland moet zich uitermate sterk maken voor een globale VN-aanpak, te beginnen bij en voorbeeld stellend door de EU, waarbij een beleid wordt ontwikkeld voor toekomstige pandemieën, zodat aanzienlijk efficiënter een gezondheidscrisis bestreden kan worden, en de willekeur in landen wordt voorkomen.
bron: geïnspireerd door Grenzeloos en Gerard Bosman, Bert Veenstra (WHD teamleden)