buitenland
Nieuw voorstel
Toetreding Oekraïne
Oekraïne lobbyt al jaren bij het Brusselse hoofdkwartier van de NAVO voor een zo snel mogelijke toetreding tot de militaire verdragsorganisatie. “Voor de veiligheid en stabiliteit van heel Europa is het beter om Oekraïne nu formeel uit te nodigen voor de NAVO, dan om te wachten tot de oorlog voorbij is”, aldus de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken.
De meningen over de Oekraïense toetreding tot de NAVO zijn intern erg verdeeld. De NAVO is grofweg verdeeld in twee kampen. De Baltische staten en Polen willen een zo snel mogelijke toetreding van Oekraïne. De Verenigde Staten en West-Europese landen stellen zich terughoudender op.
Nederlands standpunt
Voormalig defensieminister Kajsa Ollongren zei tegen EenVandaag dat zij voorstander is van toetreding van Oekraïne, maar over de vraag ‘wanneer?’ blijft ze vaag. “Oekraïne is op dit moment een land in oorlog. In oorlog met Rusland nog wel, een voor de NAVO vijandige actor. Daar moeten we goed over nadenken. Maar hoe sterker Oekraïne staat in de oorlog met Rusland, hoe sneller we kunnen spreken over een daadwerkelijk lidmaatschap.”
De Verenigde Staten staan het minst te springen om toetreding van Oekraïne tot de NAVO. “We zullen het Oekraïne niet makkelijk maken om toe treden tot de NAVO”, zei de Amerikaanse president Biden. Zijn grootste zorg is dat het Oekraïense leger niet aan de NAVO-standaarden voldoet.
Westers materieel
Volgens defensie-expert Zandee is het commentaar van de Verenigde Staten een belangrijk punt; bij eerdere uitbreidingsrondes van de NAVO was dat niet voldoende op orde. “Landen als Slowakije en Slovenië hebben nog altijd veel oud-Sovjet materieel in gebruik, dat is niet verenigbaar met NAVO-materieel. Daar hebben we in het verleden veel gedoe mee gehad.”
Volgens ambassadeur Galibarenko hebben de afgelopen maanden aangetoond dat het Oekraïense leger wel degelijk voldoet aan de NAVO-standaarden. “We hebben zoveel westers materieel gehad. En onze troepen zijn opgeleid om met dat materieel om te gaan. Dat is echt geen probleem, ons leger kan zo integreren. Bovendien kan al het Sovjet-materieel niet meer onderhouden worden en krijgen we er ook geen munitie meer voor. Want dat moet allemaal uit Rusland komen.”
Tot het zover is, is het volgens Ollongren van groot belang om Oekraïne te blijven ondersteunen, met leveringen van materieel en trainingen. Samen met Denemarken is Nederland een van de drijvende krachten van de fighter jet-coalitie, een groep landen die Oekraïne F16’s wil gaan leveren.
Kleine kans: bang voor escalatie
Toch is de kans dat Oekraïne snel formeel toetreding tot de NAVO in het vooruitzicht wordt gesteld erg klein. Zolang Oekraïne in oorlog is met Rusland zal dat niet gebeuren. Dat is echt een rode lijn, zeker ook voor de Verenigde Staten. De NAVO wil niet in oorlog komen met Rusland. Als Oekraïne NAVO-lid is, is de NAVO direct in oorlog met Rusland. Dat wil de NAVO niet.
Oekraïne levert ondertussen stevige inspanningen om te voldoen aan de certificatie- en valideringsnormen van de NAVO.
Maar als het op het steunen van de Oekraïense toetreding tot de NAVO aankomt, kan het wat ambassadeur Galibarenko betreft nog wel een stapje moediger. “Ik hoor mijn collega’s nog wel eens zeggen dat ze Rusland niet voor de kop willen stoten, dat ze bang zijn voor escalatie. Maar dat is echt kul. De escalatie heeft allang plaatsgevonden met het binnenvallen van Oekraïne. “
Waarom zou Oekraïne deel moeten uitmaken van de NAVO?
Poetin en Rusland
Rusland is natuurlijk tegen, omdat Poetin een groter Russisch rijk wil creëren, terug naar de grenzen van de Sovjet-Unie, zegt hij openlijk. Poetin zegt keer op keer dat hij geen buurlanden zal aanvallen, maar doet het tegenovergestelde. Er zijn al decennialang signalen van Poetins echte intenties. Het keiharde Russische optreden in Tsjetsjenië is daarvan een bewijs, in 2008 viel hij Georgië binnen en in 2014 bezette hij de Krim.
Poetin hielp bovendien dictator Bashar al-Assad met verregaande luchtaanvallen boven Syrië en wil een deel van Moldavië inlijven. Poetin zint er al geruime tijd op de afvallige Moldavische regio Transnistrië te erkennen als onafhankelijk land. Als dat gebeurt, plaatst Poetin het Westen opnieuw voor een voldongen feit.
Net zoals Poetin de Krim en de Donbas gebruikte, zo gebruikte Hitler het Sudetenland om de weerstand van de Europese mogendheden te testen. Niet lang nadat Hitler Sudetenland bezette, bezette hij heel Tsjechië, dankzij de zwakte van de Europese landen.
We hoeven dus geen rekening te houden met Rusland en de zittende dictator die op de internationale aanhoudingslijst (ICJ) staat wegens oorlogsmisdaden. Vast staat dat Poetin zich alleen houdt aan afspraken als hem dat uitkomt. Over de mate waarin Rusland en het Westen verdragen schenden, liet Ad de Rooij (kolonel b.d.) al in 2016 met een rij van voorbeelden zien dat Rusland het niet zo nauw neemt met gemaakte afspraken. “Het belang van Rusland, zoals het Kremlin dit ziet, gaat boven alles. Zo nodig worden verdragen eenvoudigweg opgezegd”, stelt de Rooij.
Resteert de vrijheid van ieder land om het lidmaatschap aan te vragen.
Europa heeft Poetin te lang z’n gang laten gaan. Net als Hitler maakt hij gebruik van die zwakte.
Moestafa Najem
journalist en minister uit Oekraïne
Het behoort ook tot de Westerse waarden een Middeleeuws optreden van Rusland in Oekraïne met de inlijving van de Krim en het al dan niet openlijk steunen van de rebellie in het oosten geaccepteerd te accepteren. Zeker niet als het een democratisch land betreft dat vraagt om hulp tegen een dictatoriale agressor. Het schendt uiteindelijk de integriteit van een onafhankelijk land.
Oekraïne en de NAVO
De NAVO heeft zich in de loop der tijd niet alleen ontwikkeld tot een groot westers verdedigingsbondgenootschap, maar is ook de expressie van de waardengemeenschap die zich verdedigt tegen landen met andere mens- en wereldbeelden. Het gaat hier om zaken als democratie, rechtstaat, scheiding van kerk en staat, vrijheid van meningsuiting en mensenrechten. Zaken die een duidelijk andere inhoud hebben in (Oost)Oekraïne, net zoals in Polen, Hongarije, Slovakije en zeker in Rusland. Oekraïne is het grootste deel van de vorige eeuw een onderdeel geweest van de Sovjet-Unie en was daarvoor eeuwenlang deel van Rusland. In het oosten is de meerderheid van de bevolking Russisch en op Rusland gericht. De rebellie in Oekraïne van enkele jaren geleden heeft zich dan ook vooral in dit oostelijke gebied afgespeeld. In zijn boek The clash of civilizations and the remaking of world order trekt Samuel Huntington niet zonder reden een beschavingsgrens tussen het westerse en het orthodoxe Christendom dwars door het midden van Oekraïne. Beschavingsgrenzen langs gebieden met een rij van conflicten na de Koude Oorlog, en die voorspellers zijn van toekomstige conflicten.
Maar is dat een reden om een land te weigeren? Dat hebben we in ieder geval niet gedaan met de andere voormalig Oostbloklanden, dus een uitzondering maken voor Oekraïne is niet consequent en niet fair. Bovendien wil de overgrote meerderheid van de bevolking aansluiting. In maart 2022 was er een stijging van de steun voor het EU-lidmaatschap voor Oekraïne met recordhoogte van 91%. Dat zijn cijfers waar andere voormalig Oostbloklanden nog niet in de buurt kwamen. Oekraïne kreeg op 23 juni 2022 officieel de status van kandidaat-lidstaat voor toetreding tot de EU. De Oekraïners zijn zich zeer bewust van de hervormingen die ze daarvoor moeten doorvoeren en zijn daar ook druk mee bezig, vooral op corruptiegebied. Er is dus geen enkele logische reden te bedenken waarom we Oekraïne zouden moeten weigeren.
Poetin erkent mogelijk Transnistrië: hij zaait weer verdeeldheid en chaos
Het Westen en vooral de Verenigde Staten zijn er al toe overgegaan de Oekraïense defensie te versterken met onder andere nieuw materieel en adviseurs. Dit is niet alleen steun aan een onafhankelijk land, maar ook een signaal aan Rusland dat het niet ongestraft zijn territoriale grieven kan botvieren. Er is echter een groot verschil tussen steunen met defensiemateriaal en opleidingscapaciteit en lid worden van de NAVO met inbegrip van artikel 5. In het geval van lidmaatschap moet de NAVO bij elke verdere schending van de Oekraïense integriteit in de bres springen en wordt het direct partij in een conflict. Een situatie die niet opgezocht moet worden.
Creatieve oplossing
Toch kunnen we de Oekraïners helpen zonder zelf betrokken te worden bij gevechtshandelingen.
Hoewel een toetreding van Oekraïne tot de NAVO ver weg lijkt te zijn, ziet oud-NAVO-baas Anders Fogh Rasmussen heil in een ‘gedeeltelijke’ oplossing. Hij zou graag zien dat het onbezette deel van Oekraïne alvast lid wordt, wat Rusland ervan zou moeten weerhouden verdere aanvallen op Oekraïens grondgebied uit te voeren. Daarmee zouden de Russen namelijk NAVO-grondgebied aanvallen.
Zo zou Oekraïne dus partieel lid kunnen worden van de NAVO. Dat betekent dat de huidige bezette gebieden, met daaromheen bijvoorbeeld een corridor van 30 km, worden uitgesloten. Dat betekent dat de gevechtshandelingen geen betrokkenheid van de NAVO veroorzaken, maar wel als Poetin bommen gooit op Charkov of Odessa, die geen militair doel hebben maar slechts het vernietigen van het land en de inwoners. Er verandert dus niet zoveel ten opzichte van bijvoorbeeld Finland en de Baskische Staten die ook aan Rusland grenzen. Het zal de oorlog niet stoppen en de NAVO niet betrekken, tenzij Poetin NAVO-gebied aanvalt. Maar dat geldt ook zonder een partieel lidmaatschap. Gegeven de militaire en economische situatie in Rusland zou dit zelfmoord betekenen en het einde van Poetin. Hij mag dan wel een despotische agressor zijn, maar calculeren kan hij wel degelijk. Dit betekent bovendien dat het conflict wordt ‘ingekapseld’.
Je zou dus kunnen verwachten dat het partiele lidmaatschap de oorlog bevriest, hetgeen wil zeggen dat Poetin niet verder gaat en de nog vrije gebieden worden gevrijwaard van de oorlog.
Voormalig minister Kajsa Ollongren van Defensie vindt het een creatief idee, zo zei ze bij aankomst in Brussel voor overleg met haar Europese ambtgenoten. ‘Dit is een nieuwe denkrichting. Ik verwelkom echt dit soort creatieve ideeën. We zullen het zien.’