Argumenten voor en tegen

Nederland is sinds 1813 een constitutionele monarchie onder het huidige koningshuis en vanaf 1848 valt de koning onder de ministeriële verantwoordelijkheid.
Dit betekent dat de minister-president verantwoordelijk is voor de daden van de koning.
De positie van de koning is vastgelegd in de Grondwet. De koning is het staatshoofd en vormt
samen met de ministers de regering.
Hij vervult voornamelijk een ceremoniële en symbolische functie.
Hier wordt gesproken over ‘de koning’ om te verwijzen naar de functie van koning. Als die functie
wordt ingevuld door een vrouw kan hier ‘koningin’ worden gelezen.

De macht van de koning is een gecontroleerde macht: de positie van de koning staat beschreven in de Grondwet. Sinds 1848 is de ministeriële verantwoordelijkheid ingevoerd, hierbij zijn voortaan de ministers verantwoordelijk. De Koning heeft het recht geïnformeerd te worden, aan te moedigen en te waarschuwen. Beslissingen worden genomen in de ministerraad. Conform de eed die de Koning aflegt draagt hij geen politieke verantwoordelijkheid, maar wel een eigen verantwoordelijkheid om de grondwet te onderhouden en handhaven, het grondgebied te verdedigen en de vrijheid en rechten van alle ingezetenen te beschermen.

Het Nederlandse staatshoofd als monarch vervult een ceremoniële en vertegenwoordigende functie, nauwelijks een politieke.                

 

A. bestuurlijk niveau:

 

argumenten voor een monarchie

1. Een gekozen staatshoofd leidt tot politieke spanning
Nederland kent al meer dan genoeg polarisatie en een politiek gekleurd staatshoofd draagt bij aan tegenstellingen (voor- en tegenstanders).
Een gekozen staatshoofd kan het publiekelijk oneens zijn met het parlement, waardoor (nog meer) buitenparlementaire discussie ontstaat.
Een gekozen staatshoofd wordt door zijn politieke kleur niet door het hele volk gesteund.
Een gekozen staatshoofd dat niet onschendbaar is kan in gevoelige rechtszaken terecht komen.
De verkiezingen van een nieuw staatshoofd leiden politici af van het dagelijkse bestuur van Nederland.

2. De monarchie geeft continuïteit en stabiliteit aan diplomatieke relaties
De koning kan door goede relaties met andere landen informeel bemiddelen in gevoelige kwesties.
De relaties met andere koningshuizen versterken de diplomatieke banden met deze landen.

argumenten tegen een monarchie

3. Een republiek sluit beter aan bij de waarden van een moderne democratie dan een monarchie
In een republiek hebben alleen democratisch gekozen mensen officiële politieke macht.
Een gekozen staatshoofd oefent al zijn taken openbaar uit en de koning niet.
Het koninklijke lidmaatschap van de Protestantse Kerk in Nederland is strijdig met de scheiding van kerk en staat.

4. Een gekozen staatshoofd heeft meer gezag dan een niet gekozen staatshoofd
Verkiezingen legitimeren de positie van een gekozen staatshoofd.
Een gekozen staatshoofd kan zijn gezag versterken omdat hij politieke uitspraken kan doen.

5. De monarchie veroorzaakt instabiliteit in het bestuur van Nederland
Incidenten (onophoudelijke discussies) rond het koningshuis en allerlei affaires leiden politici af van het dagelijkse bestuur van Nederland.

B.  rechtelijk niveau:

 

argumenten voor een monarchie

1. De overgang naar een nieuw staatkundig systeem is juridisch ingewikkeld
Het ontwerpen van aanpassingen in de Grondwet is moeilijk omdat het een nieuwe juridische vorm betreft.
De overgang naar een republiek vereist wijzigingen in de Grondwet waarvoor lange procedures nodig zijn.

argumenten tegen een monarchie

2. Het koningshuis heeft een uitzonderingspositie in de (Grond)wet
Dit druist in tegen de huidige opvatting van gelijkheid in rechten onder iedereen.
Erfopvolging is strijdig met het gelijkheidsprincipe omdat niet elke Nederlander staatshoofd mag worden.
De koning is zijn hele leven onschendbaar voor de wet terwijl alle andere Nederlanders dit niet, of tijdelijk, zijn (zoals bepaald in Artikel 1 en 3 van de Grondwet). Een beroep op traditie is geen excuus (doen we ook niet bij andere tradities). De koning betaalt geen belasting over zijn uitkering, schenkingen en erfenissen.

3. Het openbare leven van de koning is strijdig met internationale mensenrechtenverdragen
De koning kan zich officieel niet openlijk uitspreken en heeft feitelijk geen vrijheid van meningsuiting.
Het openbare leven van de koninklijke familie is strijdig met het recht op privé-, familie- en gezinsleven.

4. Gebrek aan democratische legitimiteit
De schijnbare populariteit van de monarchie is tot dusver alleen nog maar door opiniepeilingen gemeten, nog nooit in een formeel referendum. Bovendien is er niets dat een afgezette koning(in) tegenhoudt om zich verkiesbaar te stellen als president of premier, zoals Simeon van Saksen-Coburg en Gotha in 2001 met succes deed in Bulgarije.

 

C. Financieel niveau:

 

argumenten voor een monarchie

1. Het koningshuis stimuleert de Nederlandse economie
Bij handelsmissies garandeert de uitstraling van het koningshuis aandacht voor Nederlandse bedrijven.
De uitstraling van bedrijven met een koninklijk stempel geeft een voorsprong ten opzichte van de concurrentie.

De lokale middenstand profiteert van koninklijke bezoeken en Koninginnedag.

2. Een gekozen staatshoofd brengt kosten mee die de monarchie niet heeft
Het kiezen van een staatshoofd kost iedere paar jaar geld.

3. De overgang naar een republiek kost geld
Een nieuw staatkundig systeem ontwikkelen en invoeren kost tijd en geld.

argumenten tegen een monarchie

4. Het afschaffen van de monarchie levert geld op
Naast de koning krijgen ook diens echtgeno(o)t(e) en beoogd opvolger salaris betaald uit publiek geld.
De staat vergoedt private kosten van de koning, zoals voor het schip de Groene Draeck.
Het organiseren van evenementen zoals huwelijken en troonswisselingen kost geld.
De schatkist verliest inkomsten door de belastingkwijtschelding van de koning, zijn echtgeno(o)t(e) en opvolger.
De koning betaalt geen huur voor zijn verblijf in Huis ten Bosch of andere woningen.

 

D. Cultureel niveau

 

argumenten voor een monarchie

1. De monarchie heeft culturele waarde
Veel Nederlanders hechten waarde aan de bijna tweehonderdjarige traditie van het Nederlandse koningshuis.
De koninklijke symbolen en rituelen zijn ingebed in de Nederlandse cultuur.

2. De monarchie spreekt tot de verbeelding
Het sprookjesachtige karakter van de monarchie spreekt mensen aan.

3. De monarchie draagt bij aan sociale cohesie
De aanwezigheid van de koning heeft een troostende rol in tijden van nationale rampspoed.
De traditie van het koningshuis is een constante factor in de veranderende Nederlandse samenleving.

4. De monarchie kan stimuleren tot goed gedrag
Vanwege hun voorbeeldfunctie kunnen leden van het koninklijk huis maatschappelijk gewenst gedrag stimuleren.
De koning kan tijdens toespraken en evenementen aandacht vragen voor maatschappelijke problemen.

argumenten tegen een monarchie

5. De monarchie past niet bij de huidige Nederlandse samenleving
De verheven positie van de koning past niet bij een samenleving waarin mensen hechten aan gelijkwaardigheid.
De monarchie is een overblijfsel van een hiërarchisch systeem gebaseerd op rangen en standen.

6. Een republiek sluit beter aan bij de Nederlandse geschiedenis
Nederland was al een republiek voordat het een monarchie werd.

 

E.  EMOTIE

 

argumenten voor een monarchie

1. Historische band met Nederland
Sinds Willem van Oranje is de familie van Oranje-Nassau verbonden met Nederland. De rol van de Vader des Vaderlands heeft er voor gezorgd dat Nederland een zelfstandige natie werd.

2. Eenheid
De monarchie is een duidelijk nationaal symbool dat de identiteit en eenheid tot uitdrukking brengt.

3. Onpartijdige houding
De Koning staat boven de partijen en doet niet mee aan de partijpolitiek. Als onschendbare deel binnen de regering, waarin hij zich ongebonden en volledig kan inzetten voor de publieke zaak, vormt hij een onpartijdig klankbord voor de bevolking.

4. Meerderheidssteun
Een meerderheid van de Nederlanders zegt in peilingen voor het behoud van de monarchie te zijn, evenals politieke partijen. De monarchie is democratisch genoeg dat het door het parlement af te schaffen is.

5. Uitstraling
Het koningshuis met haar tradities en ceremonies zorgt voor franje in een vrij sober en calvinistisch land als Nederland.

argumenten tegen een monarchie

5. Gratie Gods
Volgens sommige christenen regeert de Koning volgens het Goddelijk recht. Maar daarvoor bestaat geen enkel bewijs. Zelfs als de christelijke God zou bestaan, is er geen bewijs dat de Oranje-Nassaus een goddelijk recht hebben gekregen, en zelfs als ze dat wel hadden, zou God op een dag ook zijn genade weer kunnen intrekken (zoals hij deed met verschillende oudtestamentische koningen, of bij Filips II van Spanje volgens het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581 waarop de Nederlandse onafhankelijkheid is gebaseerd). Gezien de secularisering van de Nederlandse bevolking in de afgelopen eeuwen wordt dit argument ook door steeds minder mensen serieus genomen.

6. Geen (rechtstreekse) afstamming
De huidige koninklijke familie stamt niet (rechtstreeks) af van Willem van Oranje, dus heeft haar heerschappij geen legitimiteit. De Oranjes inmiddels met zo veel buitenlanders getrouwd dat er weinig ‘Nederlands’ meer aan is.

7. Niet typisch Nederlands
De monarchie is veel jonger dan men vaak denkt (1813); Nederland ontstond als republiek.
Legitimiteit van de Republiek: Nederland werd opgericht als republiek en had dat moeten blijven; Willem I heeft onrechtmatig de koningstitel aangenomen in 1815, vooral als men overweegt dat hij zijn rechten op Nederland in 1801 al had afgestaan in ruil voor 5 miljoen gulden en het Vorstendom Nassau-Oranje-Fulda (zie Brieven van Oranienstein).

8. bijgeloof en elitisme
De gedachte dat er een sprookjes-achtige setting (vaak spottend “poppenkast” genoemd) nodig is om het ‘gewone volk’ zoet te houden, geeft blijk van een adoratie van archaïsche middeleeuwse sprookjes van prinsessen en ridders. In een moderne tijd wordt de staat niet ingericht op grond van sprookjes, goden en mythes. Er is geen enkel bewijs dat een staatshoofd in een republiek niet oor binding en eenheid kan zorgen. De koning ontleent deze vermeende kwaliteiten overigens niet aan diens vaardigheid, maar aan zijn titel.

9. Royals for President
De meeste republikeinen stellen dat ze niets persoonlijks tegen individuele leden van het koningshuis hebben, maar tegen de monarchie zijn op grond van de democratische principes dat alle politici verkozen moeten worden, verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor hun daden, electoraal strafbaar en indien nodig afzetbaar zijn. Ze zouden het accepteren en hen mogelijk zelfs moreel steunen en op hen stemmen als royals zich presidentskandidaat zouden stellen zodra de monarchie is afgeschaft.
Als Nederland vandaag zou worden gesticht, werd het een republiek. Het zou tegenwoordig logisch of gepast zijn om een republikeinse staatsvorm te kiezen als we een nieuwe staat zou stichten.

 

Ipsos enquête

Grafiek van data van Koningsdag enquête 2019
Tekst van de enquêtevraag: Nederland is een koninkrijk met een koning als staatshoofd. Wat is volgens u het beste: dat Nederland een monarchie blijft of dat het een republiek wordt met een gekozen president als staatshoofd?
Sinds 2011 heeft Ipsos jaarlijks enquêtes gehouden in opdracht van de NOS.

% respons

	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
monarchie	74	78	69	71	65	70	68	68	74
republiek	13	11	15	13	16	13	15	15	15

geen mening: tussen 10 en 17

 

STANDPUNTEN PARTIJEN

 

Is de koning(in) idealiter…

VVD

PVV

CDA

D66

GL

SP

PvdA

CU

PvdD

Sociaal & Groen *)

…deel van de regering?

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

volgt

…voorzitter van de Raad van State?

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Ja

Nee

volgt

…initiatiefnemer in de formatie?

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Ja

Nee

volgt

…de huidige subsidie vergund?

Ja

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Ja

Nee

volgt

…beschermd tegen majesteitsschennis?

Nee

Nee

Ja

Nee

Nee

Nee

Nee

Ja

Nee

volgt

…op lange termijn ook staatshoofd?

Ja

Ja

Ja

Ja

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

volgt

*) discussie loopt