samenleving
uitgebreide versie
ontkerkelijking zet door
Rond 1900 was het kerkelijke landschap in Nederland nog overzichtelijk, stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het is nu haast onwerkelijk, in 1900 ging negentig (90) procent van de Nederlanders naar een kerk, twee procent van de Nederlanders voelde zich niet verbonden met een kerk. (CBS)
Ruim honderd jaar later is het beeld totaal anders.
Het aantal Nederlanders dat zegt niet gelovig te zijn is in 2022 opnieuw toegenomen. Bijna 60 procent van de Nederlanders van 15 jaar en ouder rekenden zich in dat jaar niet tot een religie of een levensbeschouwelijke groepering, meldt het (CBS). Een jaar eerder was dat nog 55 procent en in 2010 was het 45 procent.
Met name het aantal katholieken is afgenomen. Vorig jaar was 18 procent van de Nederlanders lid van de Rooms-Katholieke Kerk, in 2010 ging het om 27 procent. Het rooms-katholieke geloof is wel de grootste stroming in Nederland, gevolgd door het protestantisme.
Dat de secularisatie tot zo veel formele onkerkelijkheid heeft geleid, is uniek, stelt het CBS. “Nergens in de wereld was die ontwikkeling zo sterk als in ons land.”
Functieverlies is de belangrijkste verklaring voor de toenemende onkerkelijkheid, schrijven de CBS-onderzoekers. „De modernisering van de samenleving bracht een grotere institutionele differentiatie en pluriformiteit op het gebied van zingeving en levensbeschouwing. Denk aan de, aanvankelijk sterk anti-kerkelijke, socialistische arbeidersbeweging. Nieuwe instituties namen de rol van kerk en godsdienst over in, bijvoorbeeld, de armenzorg en het verenigingsleven. Kerkelijke en godsdienstige waardepatronen boetten aan betekenis in.”
“Er is sprake van een sterke ontkerkelijking en is de groep buitenkerkelijken in vijftig jaar tijd verdubbeld, naar 68 procent op dit moment”, schreven onderzoekers (“God in Nederland”) van het Kaski-instituut van de Radboud Universiteit Nijmegen. Bij de presentatie van het rapport in 2006 kon nog worden geconcludeerd dat kerkbezoek en kerklidmaatschap dan misschien wel afnamen, maar dat het maatschappelijk belang van kerken groot bleef. Dat valt nu niet langer vol te houden. De afgelopen tien jaar is niet alleen het aantal Nederlanders dat lid is van een kerk opnieuw gedaald (van 39 naar 32 procent) en het aantal mensen dat nooit de kerk bezoekt gestegen van 47 naar 59 procent, ook hechten zij minder belang aan religie bij belangrijke momenten. In 2006 vond 73 procent religie nog belangrijk bij geboorte of overlijden, in 2015 was dat teruggelopen naar 59 procent. Voor hun identiteit als Nederlander vindt nu 35 procent religie belangrijk. In 2006 was dat nog 48 procent. Kerken worden omgebouwd tot sauna, café of bibliotheek.
De ontkerkelijking heeft ook een sociale oorzaak. Meer welvaart, een grotere mobiliteit, een hoger opleidingsniveau en niet te vergeten, de komst van de televisie, zorgden ervoor dat kerken hun greep op hun leden begonnen te verliezen.
Met onze feestdagen herdenken wij vermeende wonderen en gebeurtenissen, die 2000 jaar geleden zouden hebben plaatsgevonden en een hoog Hans Klok gehalte hebben. In het seculiere tijdsgewricht een steeds wereldvreemder associatie met een tijd waarin de fantasie over geesten en goden een dominante plaats innam in het cultureel-maatschappelijk leven.
samenleving is religieus gedifferentieerder geworden
Een tweede reden voor verandering is dat onze feestdagen zijn gebaseerd op de christelijke belevingswereld, terwijl onze samenleving aanzienlijk (religieus) gedifferentieerder is geworden. De christelijke signatuur ervan is een relict en past niet meer bij de huidige tijd.
scheiding van kerk en staat
Een derde reden is een grondwettelijke: handhaving van het huidige stelsel is in strijd met de scheiding van kerk en staat.
nieuwe invulling feestdagen
Het wordt daarom hoog tijd dat we onze feestdagen (deels) aanpassen aan een meer realistisch wereldbeeld en recht doen aan de huidige samenstelling van de samenleving. Tradities zijn geen onveranderlijke verschijnselen, maar kunnen zich in de loop der tijd aan de nieuwe opvattingen en morele normen van mensen aanpassen en hebben dat in het verleden ook steeds zo gedaan. Het zou mooi zijn als we niet alleen herdenken of vieren, maar tevens iets betekenen voor de samenleving. Op deze manier krijgen feestdagen meer inhoud, draagvlak en/of waarde. Kortom, van godsdienstig naar maatschappelijk, van functieloos naar dienstbaar, van eenzijdig naar diversiteit, van ooit naar nu.
Dag van de Arbeid omdopen in de Dag van de Arbeidersbeweging
Aanpassen aan eigentijdse waarden betekent ook durven loslaten van tradities en overtuigingen die, door een evoluerende samenleving, niet meer van toepassing zijn of waar we anders over zijn gaan denken. Het begrip ‘arbeid’ heeft een andere waarde gekregen; het sociale stelsel dat mede en vooral door de arbeidersbeweging gestalte heeft gekregen betekent dat het hebben van arbeid weliswaar relevantie, vreugde, voldoening en meer inkomen genereert, maar betekent niet meer het verschil tussen leven en verhongeren, zoals dat bij het ontstaan van de beweging aan de orde was. Dit wordt in een moderne samenleving verder anders ingevuld door bijvoorbeeld het Basisinkomen (Sociaal & Groen-voorstel). Het strijden om ‘arbeid’ is sleets geworden en spreekt vooral de nieuwe generaties begrijpelijkerwijs niet meer aan. De herinnering aan hen die hebben gestreden voor betere leefomstandigheden en sociale voorzieningen is een andere zaak, net zoals we de slachtoffers van de oorlogen herinneren. Van strijden voor naar herdenken aan. Daarom is het wenselijk de viering van ‘arbeid’ met als achterliggend doel het streven naar volledige werkgelegenheid te vervangen voor het herdenken aan hen die gestreden hebben voor sociale rechtvaardigheid, een bestaansminimum.
Clean the world day
Hemelvaartsdag bijvoorbeeld is zo een dag, die zich uitstekend leent voor eigentijdse invulling.
Een idee zou kunnen zijn deze dag om te dopen naar een nationale “Save (of clean) the World day”, waarbij we een nieuwe traditie creëren: het opruimen van het afval in onze straten, parken en wateren. Of we herinrichten de feestdagen naar een serie, waarbij de ene dag in het teken van schoonmaken staat, de andere in een andere maatschappelijke bijdrage. De ‘Clean-day’ is dan een dag waarbij de (lokale) overheid actief participeert door bijvoorbeeld speciale zakken uit te delen met prikkers of iets dergelijks, waarmee het vuil opgeruimd kan worden. De dag dat bewoners wijkgeorganiseerd op een tijd bij elkaar komen en een (half) uurtje de bende in hun wijk opruimen. De overheid zorgt voor inzameling en deelt een (op naam gestelde?) dankbrief uit waarbij de afzender de bewoner zelf is. Je doet het namelijk voor jezelf, je eigen leefomgeving, je eigen gezondheid. Deelname is vrijwillig, dus wie niet wil deelnemen gaat die dag gewoon werken. Het heeft tevens een bewustwordings-effect, waarbij iedere burger eraan herinnerd of opmerkzaam gemaakt wordt, dat rommel op straat gooien asociaal gedrag is en een collectieve verantwoordelijkheid.
nationale alleenstaanden / eenzamendagen
Een andere optie is de paas- of pinksterdagen om te bouwen tot Nationale Alleenstaanden Dagen, waarbij we alleenstaanden/eenzamen meenemen naar een museum naar eigen keuze, waarbij op die twee dagen de entree gratis is.
nationale onafhankelijkheidsdag
Te denken valt voorts aan onafhankelijkheidsdag op 26 juli (Acte van Verlatinghe) en aansluiting bij de officiële feestdagen van de VN of de EU.
Dag voor de Gelijkwaardigheid, dag van mensenrechten, afschaffing slavernij
Aanpassen aan de moderniteit betekent dat het stelsel van feest- en herdenkingsdagen moet aansluiten. Daarom zouden bijvoorbeeld Pasen, Pinksteren en de Kerst moeten worden aangepast. Een nationale Dag voor Gelijkheid is daarom een goed idee. Keti Koti is daarom een prima passend item voor een nieuwe invulling.
Sociaal & Groen wil bestaande feestdagen ‘ombouwen’ naar een eigentijdse vorm en inhoud.
STANDPUNTEN / VERSCHILLEN PER PARTIJ (Feestdagen)
VVD – geen standpunt
PVV – geen standpunt
CDA – geen standpunt
D66 – geen standpunt
GroenLinks – geen standpunt
PvdA – geen standpunt
WHD – feestdagen een eigentijdse vorm en inhoud geven;